باي بك: آزربايجان ايگيدي

بابك فارسجادير٬ باي بك توركجه!

فارس راسيسميني تاني!
فارس راسيسمينه يوخ دئ!

باي بك´ه يييه له ن!

baybek mi yoxsa babek?

Baybək mi yoxsa Babek-Babək-Babak mi?

Mehran Bahari

Mənfi Mubarizənin ən önəmli parçalarından biri, adların Türkcələşdirilməsidir. Buraya həm indi öz şəxsi adlarımız, həm movcud coğrafi və yer, bölgə, şəhər, qurum, dukan vs. adları, həmi də tarixi şəxsiyətlər vs. adları daxildir.

Məncə Babək adının işlədilməsi bu açıdan saxıncalı ve sorunludur:

1- Babək sözündəki "a" uzun â'dır ki bizim çağdaş Türkcəmizdə belə bir səs yoxdur. Bu uzun "â" səsi Fars dilində vardır və Türk və Fars dillərində ortaq olan sözlərdə işlədildiyi vaxt, o kələmənin Farsca olduğu görüntüsü və hissini yaradır.

2- Yabancı kökənli, özəlliklə Ərəb və Fars dillərindən alınma şəxs adlarını, biz mütləq şəkildə öz Türkcəmizdə olduğu təkin yazmalıyıq. ör: Məməd, Məmməd (Məhəmməd yerinə), Yusuf (Yusef yerinə), Mahmıt (Məhmud yerinə) v.s.

Bu nədənlə Babək adını da biz, öz dilimizin yapısına görə yazıb söyləməliyik. Dilimizdə Babək (qıssa a ilə) olmadığına görə, ən yaxşı yol onu Baybək şəklində yazıb söyləməkdir.

3- Babək yazıldığı durumda, bu kələməyə İrani bir kökən (Papek) qəbul etmiş oluruq. Halbuki Baybək yazanda bu kələmənin Türkcə kökənli olduğu ortaya çıxır. (Bay+Bək)

4- Baybək biçimi, həm çağdaş Türk dillərində (Türkiyə, Tataristan,...), həm də əski Türk dillərində (Bolqar, ...) işlədilən bir şəxs adıdır.

Yuxarıda sıraladığım nədənlərdən dolayı, məncə bu ad "Baybək" şəklində yazılıb söylənməlidir.

Babek: Bir İsyan

بـابكم من آذربـايجــان اوغلويـام

(اوياق)

گئـچيب جـاندان اؤز ائليـه جـان وئره ن
بابكم من آذربـايجــان اوغلويـام
آنـا يوردا اوره كدن عئشق بسلــه يه ن
بـابكم من آذربـايجــان اوغلويـام

ايللــر بـويـو ، جـللاد بـوينـو بـورمـوشام
سينـه گـريب دوشمـه نيمـي يورموشام
ائللريميــن خـيــدمتينــده دورمـوشــام
بـابكم من آذربـايجــان اوغلويـام

بـاغلي قوللا معتصــم'دن قــورخمــاديم
اؤلوم گلدي من سؤزومدن چـيخماديم
آل قانيمي مه ير اوزه يـاخماديم
بـابكم من آذربـايجــان اوغلويـام

تـاريخيمــي آل قــانيمــلا يــازميشــام
قودوزلارا دريــن قـبير قــازميشـام
كيم دئييري من يولومو آزميشام
بابكم من آذربـايجــان اوغلويـام

هوندور داغـام سئللــر منــي ييخـمادي
دوشمنيم ده اوزومه خــور بـاخمادي
آخدي قانيم گؤز ياشلاريم آخمادي
بـابكم من آذربـايجــان اوغلويـام

سينمــده بير يـانـار اود وار سـؤنـولمـه ز
شرف يولو گئده ن يـولچو دؤنولمه ز
محببتيم ائللــريمــــــــدن اوزولمـــــه ز
بـاشـي اوجـــا آذربـايجـــان اوغلويـام

قودرتيمي اؤز ائليمدن آلميشــام
چـراغ اولـوب قــارانليقــدا يــانميشــام
ظفـر مـــارشــي وطنيمــده چالميشـام
بـابكم من آذربـايجـــان اوغلويـام

ايـران بــدن آذربـايجــان جــانيمديـــر
تـوركو ديلــي دامــارلاردا قــانيمديــر
بورا منه وطنيمــديــر شانيمــديـــر
بـابكم من آذربـايجــان اوغلويـام

Atropat-Babek-Javanshir-Dada Qorqut



The heroism of such military leaders as Djavanshir and Babek has become a school of patriotism and embodiment of the unity of the nation and integrity of Motherland.

Heydar Aliyev

تحول معنایی واقعیت تاریخی مبارز آذربایجانی بابک

هر کلمه در هر زبان معنایی خاص را افاده می کند و تصورات و تصدیقات معینی را در ذهن تداعی می کند.اما کلمات در طول تاریخ تفکر و اجتماع بشری به دنبال تغییر افکار و دستاوردهای جدید علمی و همچنین کشفیات تازه تاریخی از بار معنایی گذشته تخلیه و برای القای معنای دیگری مورد استفاده قرار می گیرند.نام بابک مبارز آذربایجانی نیز در طول تاریخ چنین تحولی را پشت سر گذاشته و همه نسلها در پس ذهنیت خود با شخصیتی که آن کلمه معرفی می کند مواجه شده اند.بابک تا سالها در نگاه منابع عربی مورد جفا بوده و تاریخهایی که در دربار خلفای بنی عباس نوشته شده بودند سعی در تخریب این شخصیت در افکار عمومی مسلمین داشته اند.در مقابل ادبیات رسمی عرب جریانی به نام شعوبیه در میان فارسیان شکل گرفته بود که در کل توجه به قوم فارس را در سایه اساطیر مد نظر قرار داده بود.این جریان نیز به حرکت بابک و همرزمانش به عنوان نهضتی شعوبی می پرداخته است.حکومت پهلوی که سعی در عرب ستیزی و اسلام ستیزی داشت بیشتر به قرائت شعوبی نظر داشت.جمهوری اسلامی نیز این کلمه و معنای تاریخی آن را بسان بسیاری از کلمات و واقعیات تاریخی معلق نگه داشته بود.

نسل جدید ملت ترک پس از قریب به یک دهه فعالیت مستمر در اواخر سالهای هفتاد به سراغ بابک رفت.این نسل از طرفی به کند و کاو در واقعیت تاریخی شخصیت بابک و مبارزه اش با مهاجمان آن روزگار پرداخت و از طرف دیگر او را به عنوان یکی از سمبلهای مبارزاتی آذربایجان برگزید.از آنجا که بابک در سرزمین های تاریخی آذربایجان به مبارزه مشغول بوده است و قلعه اش تقریبا در مرکز آذربایجان قرار می گیرد و با توجه به تجلیلی که برخی مورخان و روشنفکران مبارز در دهه های اخیر از او کرده اند بسرعت بابک در معنایی جدید بار دیگر در سرزمین آذربایجان نامدار شد.

از سال ۱۳۷۹ تا ۸۲ صدها هزار نفر هر سال در پایان هفته دوم تیرماه در قلعه بابک در شهرستان کلیبر گرد هم آمدند و ارتفاعات کوهستانی آن شهرستان را تبدیل به محلی برای ابراز خواسته های فرهنگی و اجتماعی ترکان کردند.مردم در دو روزی که در آنجا بودند ضمن تشکیل کمون های کوچک (بدون توجه به موقعیت اجتماعی و اقتصادی افراد) فرهنگ- زبان و هنر ترکی را به نمایش می گذاشتند.گاهی اجتماعاتی بزرگتر نیز تشکیل می شد و مردم در سخنرانی های کوتاه مسائل آذربایجان و جامعه ترک کشور را بیان می کردند.همزمان با این اجتماعات سازمان های غیر دولتی مختلف نیز با برنامه هایی که برای این دو روز داشتند چهره و هدف مسالمت آمیز جریانی را که خود را در قلعه بابک نشان می داد بیشتر عیان می کردند.به عنوان مثال در سال ۸۲ یک گروه طرفدار محیط زیست با مستقر کردن اعضایش در کوهستان به پاکسازی محیط از آلاینده ها مشغول بود.

معنای جدید و روشنی که از بابک امروز در اذهان ترکها شکل گرفته به واقع کاملا با تحولی که در ذهن ترکها انجام گرفته است همخوانی دارد و بنابراین زدودنی نیست.ملتی که امروز بیرق هویت خواهی بلند کرده است طی یک پروسه تاریخی و فکری طولانی به آن رسیده است و نتایج بدست آمده آنقدر عینی و ملموس و همچنین مفید برای پیشرفت و هماهنگی با دنیای مدرن و دموکرات هستند که تجربه ۱۵ ساله اخیر ثابت کرده است ترکها نه تنها از آن صرف نظر نخواهند کرد بلکه آن را به عنوان تنها راه حل برگزیده اند.

حکومت جمهوری اسلامی از سال ۱۳۸۳ با ایجاد پادگان نظامی در منطقه ای که قلعه بابک در آنجا قرار دارد و نیز با بستن جاده های منتهی به کلیبر در هفته دوم تیرماه از اجتماع مردم در ارتفاعات کوهستانی اطراف قلعه جلو گیری می کند.ماموران دولتی فعالیتهای بازدارنده را تا شهرهای مختلف آذربایجان امتداد داده و در این شهرها با دستگیری فعالین ترک و یا تهدید گروههایی که قصد عزیمت دارند سعی در جلوگیری از اجتماع مسالمت آمیز و قانونی مردم داشته و دارند.

اما حکومت ایران نیز مثل سایر همتایان تاریخیش تکرار تجربه نامبارکی را می آزماید که شکستش بر عقل بشر امروز مسلم است.همانگونه که در بالا ذکر شد بابک تنها به عنوان سمبلی برای مبارزه انتخاب شده است.مبارزه ای که بعد از تحولی بزرگ در ذهن ترکها از قشقاییستان تا آذربایجان پدید آمده است.در حقیقت ترکها متوجه غفلت خود از فرهنگ و زبان مادریشان در دوره مدرن شده اند و دیگر هیچ راه بازگشتی برای ایشان جز هویت خواهی وجود ندارد.هر گونه سد راه برای این جریان ایستادگی در مقابل تاریخ است.تجمع قلعه بابک درست از سال ۸۳ که حکومت راهها را بست تبدیل به یک جریان مقاومت شد. مقاومت در مقابل قدرتی که از حق اولیه انسانها مانند حق اجتماع انسانها در کنار یکدیگر جلوگیری می کند.هر چقدر فشار حکومت بیشتر می شود اتحاد ترکها و توافق ایشان بر خواسته های حداقلی و طبیعی شان جدی تر می شود.بنابراین امروز هیچ ترکی از رفتن یا نرفتن به قلعه بابک صحبت نمی کند بلکه سخن از چگونه رفتن است.

بعد التحریر:نمی توان از قلعه بابک حرف زد و از دلاورانی که هر ساله بیرق از دیگری گرفته و چراغ آن قلعه را زنده نگه داشتند سخن نگفت.امروز عباس لسانی وارد چهارمین هفته اعتصابش شد.نمی دانم چه حالی دارد بدن نیمه جانش.امروز چنگیز بخت آور اعتصاب آغاز کرده است.اما حتی از محل نگهداری غلامرضا امانی اطلاعی ندارم.بیشتر از ۱۵۰ نفر دیگر نیز در زندانهای مختلف آذر بایجان زندانیند.هنوز هیچ روشنفکر فارسی از عمق فاجعه ای که در سرزمینم در حال وقوع است خبر ندارد یا نمی خواهد بداند و هنوز هیچ دولتی در دنیا نسبت به سلامت عباس لسانی و وضعیت حقوقی دهها زندانی ابراز نگرانی نکرده است.

اين اثر هنری به دلايل نا مشخص (و يا امنيتی !)از بين رفته است (يا از بين برده اند!)

بابك رومانى

بابك

يئني ياييلان كيتابلار- نشريه نويد آذربايجان

يازان: انور ممد خانلي، كؤچورن :كاوه سارابلي ، چاپ سايي‌سي: بيرينجي، نشر تاريخي: 1382، تيراژ: 2ـ مين جيلد،ناشير: انديشه نو، صحيفه سايي‌سي: 352، قيمت: 2000 تومن

بو كيتاب ، »انور ممدخانلي« طرفيندن كي عؤمرونون سون ايگيرمي ايلينده »بابك« مؤوضوعسو اوزرينده ، ايشله‌ييب ، يازيليبدير.

»بابك« بير تاريخي رومان‌دير كي بير دئييم‌له ، بو كيتاب اونون بيرينجي حيصه‌سيدير.»آنار« ، بو كيتابين اؤن سؤزونده ـ كي 1994 جو ايلين دئكابر آييندا يازيليب ـ بو رومان حاقيندا بئله يازيب : »...نه يازيق كي اجل ، يازيچي‌يا بو روماني تام شكيلده اوخوجوسونا چاتديرماق ايمكانيني وئرمه‌دي ...«.

بو رومانداكي يازيلار و حاديثه‌لر ، بابكين يالنيز گنجليك ايللريني ايحاطه ائدير.بو اثرين آذربايجان ادبياتيندا ، اؤز يئريني توتاجاغينا ، گله‌جك آراشديرماجي‌لارين ، ادبيات شوناس‌لارين و تنقيدچي‌لرين ديقتيني چكه‌جه‌يينه شوبهه يوخدور.

بابکین باشچیلیغی آلتیندا آذربایجاندا آزادلیق مؤحاریبه سی

بابکین باشچیلیغی آلتیندا آذربایجاندا آزادلیق مؤحاریبه سی

ایرج حسنی

بابکین باشچیلیغی ایله خالق آزادلیق حرکاتینین یئنی مرحله سینین باشلانماسی.

خورّمیلر ایجماسینا باشچی اولدوقدان سونرا بابک بو واختا قده ر باش وئرمیش اؤسیانلاری تحلیل ائتدی. اونلار اوغورسوزلوغونون سبب لرینی آراشدیردی. بابک بئله بیر دؤزگؤن قناعته قالدی کی اؤلکه نی عرب اسارتیندن یالنیز خالقی آیاغا قالدیریب سیلاحلان دیرماقلا خیلاس ائتمک مؤمکؤن دؤر. او، اؤز آداملارینی آذربایجانین هر طرفینه گؤندردی . اونلاری عربلره قارشی مؤحاریبه یه چاغیردی. اؤلکه نین هر یئریندن مین لرله قئیرتلی ، وطن پرور ایگید لر سیلاحلاناراق بابکین بایراغی آلتیندا توپلاندی. دئییلیر کی بابکین عسگرلرینین سایی او قدر آرتمیشدی کی، پییادا حسابا آلینمادان ، تکجه آتلیلار ییرمی مین نفر ایدی. بابک اردو دا جیددی حربی اینتیظام یاراتدی . دؤیؤشلرده خؤرّمیلره خالقین ان جنگاور و جسور اوغوللاریندان مؤعاوییه، آبدوللا(هر ایکیسی بابکین قارداشلاری ایدی) ، تارخان، آدین(آیدین)، رؤستم ، ایسما ال-کؤردؤ و ب. باشچیلیق ائدیرلردی . اونلارین هر بیرینین ائله آدی عربلری لرزه یه سالیردی. بو حرکت ده موخالیف ائتنوسلار ،خوصوص ایله تورک ائتنوس لاری یاخیندان ایشتیراک ائدیرلردی . آزادلیق اردوسونون اساس حرکت وئریجی قؤوولرینی کندلیلر تشکیل ائدیردی . اورادا شهر یوخسوللاری ، صنعت کارلار ، ایری و اورتا فئوداللار و اهالینین مؤختلیف طبقه لریندن اولان آداملار دا آز دئییلدی . مؤحاریبه نین گئنیش وؤسعت آلدیغی دؤورده منسب ساحیبلری ده اونلارا قوشولموشدو . لاکین سونرالار اونلارین اکثرییتی دؤنؤک چیخدی بابک دن اؤز دؤنده ریب ، اونا خیانت ائتدیلر. آزادلیق حرکاتی بیر چوخ اراضی لری ده بؤرؤسه ده خؤرّمیلرین مرکزی آذربایجان ایدی. مؤحاریبه بورادا باشلانمیش دی. ایران تاریخچی سی سعید نفیسی اعتیراف ائدیر کی،<< خؤرّمیددین بابکین حؤکم رانلیق ائتدیی و اؤز مذهبینی یایدیغی یئر بو گؤنکؤ ایرانین شیمال-غرب اینده یئرله شن اؤلکه دیر. اراضینین بیر حیسسه سی ایران آذربایجان اراضیسی ، دیگر حیسسه سی ایسه آذربایجان رئسپوبلیکاسیدیر>> . خؤرّمیلر خیلافت اردولاری اؤزه رینده پارلاق قلبه لر چالاراق آذربایجانی اونلاردان تمیز له ییردی. بئله شرایط ده قونشو اؤلکه لرین خالقلاری دا اونلارا قوشولدولار . تکجه آذربایجانین جنوبون دا و دئیله م ده بابکین طرفدارلارینین سایی اؤچ یؤز مین نفره چاتیردی. اونا گؤره ده عرب اردولاری بو قؤوولرین ضربه لرینه تاب گتیره بیلمیردی، دالبادال مغلوب اولوردولار.

خؤرّمیلرین اوغورلاری

خؤرّمیلر موتشککیل دؤیؤش لره باشلامازدان اوّل آذربایجانین شهر و کندلرینده مینلرله یاد ائللی قصب کارلاری قوودولار . آزادلیق مؤحاریبه سینسن بیرینجی اؤچ ایلینده خلیفه خؤرّمیلره قارشی ، دئمک اولارکی ، نیظامی اردو گؤندرمدی . آذربایجان داکی عرب حربی حیسسه لرینین قؤووسیندن ایستیفاده ائدیردی. مؤحاریبه گنیش وؤصعت آلاراق خیلافت اؤچؤن قورخولو قؤووه یه چئوریلدی . اوسیان چیلار دؤشمنین خیلی جانلی قؤووسینی مهو ائتدی.

بابکی لرین اساس مرکزی بذ شهر قالاسی ایدی

سککیز یؤز اون دوققوز- جو ایلده خلیفه خؤرّمیلره قارشی ایلک نیظامی اردو گؤندردی . اوسیان چیلار همین اردونو ازدیلر . بو قلبه دن سونرا اون ایله یاخین مؤددتده خؤرّمیلر خیلافتین بیر نئچه نیظامی اردوسونو دار- ماداغین ائتدیلر . بیر نئچه گؤرکملی سرکرده سی اؤلدؤرؤلدو و یا اسیر گؤتؤرؤلدؤ. سیونیک ، شکی ، بئیله قان ، ارساکی ویلایت لرده خؤرّمیلر داها عضم له ووروشوردولار . بابکیلرین ییرمینجی ایللرین اوّللرینده دؤشمنی مغلوب ائدرک ، سیونیکی ، ارسکی، 4 عصر برده نی ، بئیله قانی ، قاراباغی ، آررانین بیر سیرا ایالت و شهرلرینی آزاد ائتدیلر . تاریخیمیزین بو دؤورؤنون آراشدیریجیسی آکادمیک ز. بؤنیادو وون قناعتینه گؤره ارمنی کنیازلاری ایچه ریسینده بابکین موتتفیقی یوخ ایدی . اونون اساس طرفدارلاری آلبان کنیازلاری ایدی.

عصرین ییرمینجی ایللرینه دوغرو آزادلیق موحاریبه سی چوخ گنیش له نه رک4 خیلافتی سارسیتدی . خلیفه اؤزونون ان اعتیبارلی سرکرده لریندن بیرینین باشچیلیغی ایله بابکه قارشی گؤجلو اردو گؤندردی . او ، ایکی ایللیک جیددی حاضرلیقدان سونرا سککیز یوز ییرمی دوققوز- جو ایلده هشتادسر داغیندا خورّمیلره حل ائدیجی ساواشا باشلادی . عرب لرین بؤیوک اومید بسله دی یی بو دؤیوش دن مقصد بذ قالاسینی اله کئچیرمک ایدی . لاکین بابکین سریشته سی و سرکرده لیک مهارتی نتیجه سینده دوشمنین نییتی باش توتمادی . دؤیوشده ایشتیراک ائدن یوز اللی مینلیک عرب اردوسوندان اوتوز مین نفری مهو ائدیلدی. خلیفه نین سئویملی سرکرده سی محممد ال طوسی اؤلدؤرولدو. سونراکی ایل خورّمیلر داها بیر پارلاق قلبه چالدیلار. همدان شهرینی توتدولار . بو، نیظامی عرب اردولاری اوزرینده سایجا بئشینجی قلبه ایدی. دوشمن اوچون بؤیوک استراتژی اهممیتی اولان همدانین توتولماسی عربلرین وضییتینی داهادا آغیرلاشدیردی.

عصرین اوتوز- جو ایللرین اوول لری آزادلیق موحاریبه سینین اوغورلو دؤوروایدی4. << بیر عرب منبع اینده یازیلیر کی ، بابکین ایشی بؤیوک ووسعت آلدی . عربلر اوندان قورخماغا باشلادیلار .اونونلا ووروشوردولار لاکین قالیب گله بیلمیردیلر . بابک قوشونلاری داغیدیر و سرکرده لری اؤلدورؤردو>> . عرب منبع لری بو دؤوروده خورّمیلرین قلبه لرینین سببلرینی اساس سیز بهانه لره ایضاح ائدیردیلر. اونلاردان فرقلی اولاراق سعید نفیسی بابکیلرین قلبه لرینی اونلارین خیلافته قارشی میللی – آزادلیق موحاریبه سی آپارماسیندا و خالقین بیرلیک اینده گؤروردو. خیلافت اردولارینین اوغورسوزلوغونون بیر سببی ده سوریه و مصر ده عینی واخت دا اوسیان لارین باشلانماسی ایدی . همچنین ، عربلر بیزانسلا موحاریبه نی دوام ائتدیریرلردی . قؤوه- لری پارچالانمیشدی . عربلر چوخ چالیشسالاردا خورّمیلرین ضربه لرینی دفع ائده بیلمیردی . اراضییه و داغ یوللارینا یاخشی بلد اولان بابکین آداملاری پوسقو دسته لری تشکیل ائدیرلردی . دوشمنه گؤندریلن سیلاحی ، پولو و ارذاغی اله کئچیریردیلر قافیل حوجوملارا عرب دؤیوشچولری آراسیندا واحیمه و چاشقینلیق یارادیردیلار. آذربایجان اراضی سیندا عربلرین یالنیز بیر نئچه قالادا حربی دسته لری قالمیشدی . موحاریبه ایرانیندا بیر سیرا ویلایت لرینی و شهرلرینی بوروموشدو . خلیفه مامون اؤلرکن واریسینه بابکیلره قارشی آمانسیز اولماغی وسییت ائتدی : << خورّمیلره قارشی موحاریبه یه قطعییتلی و رحم سیز آدام گؤندر . اونا وسایط سیلاح ، آتلی و پیادا قوشون وئر.اگر خورّمیلره قارشی موباریزه اوزانسا ،اوندا اونلارین اوزرینه بوتون دوستلارینلا وکؤمکچی‌لرینله اؤزون گئت >>.

آزادلیق موحاریبه سینین ضعیفله مه سی.

یئنی خلیفه مؤعتصم سله فینین وسییتی نه عمل ائدرک ،خورّمیلره قارشی گوجلو اردو گؤندردی . سککیز یوز اوتوز اوچون- جو ایلین سونوندا همدان شهری یاخینلیغیندا شیددتلی دؤیوش باشلاندی. بو دؤیوش ده خورّمیلر ایلک دفعه آغیر مغلوبییته اوغرادیلار ، بؤیوک ایتکیلر وردیلر. منبعلرده خورّمیلرین ایتکیسی آلتمیش مین نفردن یوز مین نفره قدر گؤسته ریلیر . عرب لرینده ایتکیسی آز دییلدی . همدان دؤیوشون دکی قلبه خیلافتین باشچیلارینا و عرب سرکرده لرینه بو واختا قدرکی صحو لرینی آنلاتدی. خلیفه بیزانسلا موحاریبه نی دایاندیردی . دؤولتین فعالییتینی ، بؤتؤن اردونو ، ماددی و حربی سورساتی بابکیلره قارشی موحاریبه یه یؤنلتدی . اردونون تجحیزینه تجروبلی و سریشته لی سرکرده لره مؤحکم لندیریلمه سینه خوصوصی دیققت یئتیریلدی. یوللار ساحمانا سالیندی . تحلوکه سیزلی یی تامین ائتمک مقصدیله یوللاردا کئشیکچی منطقه لری یارادیلدی. اردویا گؤندریلن ارذاغین،سیلاحین و پولون منزیل باشینا چاتدیریلماسی اوچون تدبیرلر گؤرولدو.اردودا اینتیظام مؤحکم لندیریلدی.

سککیز یوز اوتوز بئشینجی ایلده افشین آدلی مشهور سرکرده خورّمیلره قارشی ووروشان عرب اردوسونا باش کوماندان تعیین ائدیلدی . او، تورک منشالی تجروبه لی سرکرده ایدی. افشین دؤیوشه باشلامازدان اوّل بیر سیرا واجیب تاکتیکی و تشکیلاتی ایشلر گؤردو . انون گلیشی عرب اردوسوندا سیراوی دریوشچودن ضابیته لره قدر حامینین اووقاتینی دییشدی ، اؤز گوجلرینه اینامی آرتیردی. عرب سرکرده سی اؤز قرارگاهینی خوّرمیلرین ایستحکامینا یاخین اولان برزنده کؤچوردو اردبیل دن برزنده قدر اولان قالالار و یوللار برپا ائدیلیب مؤحکم لندیریلدی. عرب سرکرده لرینین مهوم تدبیرلریندن بیری ده عکس- کشفییاتی گؤجلندیرمه سی اولدو. کشفییات معلوماتی توپلاماق خورّمیلر آراسیندا تفریقه سالماق ، ان یاخشی سرکرده لرینی آرادان گؤتورمک گؤنده لیک ایشه چئوریلدی . دوشمن اؤز مقصدینه ناییل اولا بیلیردی. ایسما ال- کوردو ، تارخان و باشقالارینین آرادان گؤتورولمه سی بابکه آغیر ضربه اولدو. خورّمیلرده تدبیرلی فعالییت گؤستردیلر. اونلار دؤیوش گئدن یئرلره و یوللارا بلد ایدیلر . تئز- تئز دوشمنه قارشی حوجوما کئچیردیلر . دوشمنه گتیریلن ارذاغی ، سیلاحی و پولو اله کئچیریر ، آداملارینی اؤلدورور دولر.

آزادلیق موحاریبه سینین ایللرله اوزانماسی و گنیش اراضیلری احاته ائتمه سی اونا رهبرلیگی چتین لشدیریردی . ایتکیلرده آز دئیلدی ، آداملار اوزون سؤرن موحاریبه لردن یورولموشدو. بئله ضعیف جهت دوشمه نین دیققتینی جلب ائدیردی. موحاریبه اوزاندیقجا ،دؤیوشلرده عربلرین اوغورلاری آرتدیقجا خورّمیلرین سیراسی سئیره لیردی . دوشمنه ایسه ، عکسینه ، مونتضم اولاراق یئنی قوووه لر گلیردی. افشینین تدبیرلریندن قورخویا دوشن یئرلی ایری فئوداللار ، او جومله دن بابکین سابیق طرفدارلاری و موتتفیقلری اولان سهل ابن سومبات ، ابن بایس ، ابو موسی و... تدریجا اوندان اوزاقلاشدیلار .

خورّمیلر حرکتینین یاتیرلماسی . بذ قالاسینین سوقوتو.

افشین خورّمیلره قارشی ووروشان عرب اردولارینین سرکرده سی اولماقلا یاناشی ، هم ده ایرانین مرکزی ویلایتلرینین و آذربایجانین حکیمی ایدی. خلیفه اونا موستسنا صلاحیت وئرمیشدی . اونون حربی ایشده زنگین تجروبه سی واردی. صبرلی و تدبیرلی ایدی . حربی – سیاسی وضعییتی و دوشمنین ایمکانینی دوزگون قیمت لندیرمه یی باجاریردی. بابکین دؤیوش پلانی ، قالالاری جانلی قوووه سی و جیببه خاناسی حاققیندا معلومات توپلایان جاسوسلاری واردی. کشفییات عملییاتینا اهممییت وئریر و اونو گئنیش لندیریردی. حتتا بابکین جاسوسلارینی اؤز طرفینه چکیردی . اؤزونه لازیم اولان قدر معلومات توپلادیقدان سونرا حل ائدیجی دؤیوشه حاضیرلاشیردی . اونون ایکی ایله یاخین خورّمیلره ساواشا گیرمه مه سینین سببلریندن بیری بو ایدی . موحاریبه اوزاندیقجا قووولر نیسبتینده کی فرق عربلرین خیرینه دییشیردی . دوشمن اردوسو یئنی قوووه لر حسابینا گؤجلن دی یی حالدا خورّمیلرین سیراسی سئیره لیردی.

بونونلا بئله ، خورّمیلرین هله ده خیلافت اردولارینا راحاتلیق وئرمیردیلر . تجروبه لی سرکرده اولان بابک ، عاغیللی ، تاکتیک حربی مانورلاری ایله دوشمنین پلانینی پوزور و اونلاری چیخیلماز وضعییته سالیردی. خورّمیلر سککیز یوز اوتوز آلتی- جی ایلده هشتادسر داغی یاخینلیغین داکی عربلر اوزرینده پارلاق قلبه چالدیلار . دوشمنین خیلی جانلی قوووسینی مهو ائتدیلر. عرب سرکرده سی بوغا دؤیوش میدانین دان قاچماقلا لابود اؤلوم دن خیلاص اولدو خورّمیلر چوخلو سیلاح ، ارذاق و پول اله کئچیردیلر .

سکیز یوز اتوز یئددی- جی ایلده خلیفه افشینین کؤمکینه ایکی بؤیوک اردو و اتوز میلیون درهم پول گؤندردی. حاضیرلیق ایشلری باشا چاتدیقدان سونرا ، همین ایلین یاییندا افشینین قوشونو بذ قالاسینا یاخینلاشدی ، قالانی موحاصیرییه آلدی . افشین ناحاق یئره قان تؤکؤلمه سینی ایسته میردی . اونا گؤره ده دؤیوشه باشلامازدان اوّل بابکه صولح تکلیف ائتدی .اونو ایناندیرماغا چالیشدیردی کی ، باغیشلانماسی حاققیندا خلیفه دن فرمان آلاجاقدیر. افشینین فیکرینجه ، بئله صولحه نایل اولونسا هر ایکی طرف اوچون صرفه لی اولاجاقدیر . خلیفه بابک کیمی نوفوزلو ،جسور، یئنیلمز سرکرده نی اؤز طرفینه چکر و اونون قوووسیندن بیزانسا قارشی موحاریبه ده ایستیفاده ائدردی. لاکین عرب سرکرده سینسن جهدلرینه باخمایاراق بابک عقیده سیندن دؤنمه دی . او، وطنینین ایستیقلالییتینی ، خالقینین آزادلیغینی اؤزونون شخصی خوشبختلی یینه قوربان وئرمه دی. خلیفه نین تکلیف ائتدی یی بؤیوک وظیفه نی ، ایمتیازلاری و هدیه لری خالقینا خیانت کیمی قیمت لندیردی. بابکین بؤیوکلویوده بوندا ایدی . بئله اولدوقدان حل ائدیجی دؤیوشون باش وئره جیینه شوبهه قالمادی. ایللرله دوام ائدن و قوووه لری توکه دن موحاریبه نین سونو یئتیشدی. سون دؤیوش داها یاخشی سیلاحلانمیش و تجهیز اولموش دؤشمن اوچون ال وئریشلی بیر واختدا – سککیز یوز اوتوز یئددین- جی ایل آوقوست آیینین ییرمی آلتی - دا باشلاندی . بابکین موتتفیقی بیزانس ایمپاراتورونون یوز مین لیک اردوسون آرخادان عربلره ضربه ائندیرمک جهدی بذ قالاسی مودافیع چیلرینین طالعینه تاثیر گؤستره بیلمه دی . عربلر قالانی هر طرفدن آتشه توتدولتر . دوشمنین اوخ آتانلاری ، بالتاچیلاری و یانغین آلایینین عسگرلری داها فعال ایدیلر . قالا دیوارلارینی داغیتماق اوچون مانجاناق لاردان و نفتله ایسلادیلمیش اوخلاردان دا باجاریلیقلا ایستیفاده ائدیردیلر . افشین اؤزو بابکین سارایینا باخان داغین اؤستؤنده قوردوغو چادیردا ساواشین گئدیشینی ایزله ییردی. بذ قالاسینین مودافیعه- سینه بابکین اعتیبارلی و جسور سرکرده سی آدین(آیدین) باشچیلیق ائدیردی . بوتون گؤنو دوام ائدن دؤیوشده دوشمن عسگرلریندن دفعه لرله آز اولمالارینا باخمایاراق خورّمیلر افسانوی رشادت گؤستردیلر. اونلارین قیری- عادی متانتیو ایگیدلی یی عربلری حیرته گتیریردی . وطنین جنگاور اوغوللاری موقدّس تورپاغیمیز اوغروندا شهید اولماغی شرف ساییردیلار . بذ دؤیوشو اورتا عصرلرین چوخ سایلی موحاریبه لری تاریخیندن ان چوخ اینسان قیرغینینا سبب اولان ساواشلارداندیر . یارالانان لاردان و ایتگین دوشنلردن علاوه ، عربلردن یوزمین نفر ، خورّمیلردن سکسن مین نفر هلاک اولدو . عربلر بذ قالاسینا چتینلیکله داخیل اولدولار . افشینین گؤسته ریشی ایله اونو اوچ گؤن یاندیردیلار . داشی داش اؤستؤنده قویمادیلار . عربلر قالانین مودافیع چیلریندن سککیز مینه یاخین اسیر گؤتوردؤلر . اونلارین ایچه ریسینده بابکین عائیله عؤضولری و یاخین گوهوملاری دا واردی.

بابکین اله کئچیریلمه سی و اعدامی

بذ قالاسینین سوقوتوندان و عائیله عؤضولرینی ایتیردیکدن سونرا بابک آرازدان کئچیب آررانا گلدی . اونون مقصدی بیزانس ایمپراتورونون یانینا گئتمک دی ، یئنی قوووه توپلاییب موحاریبه نی دوام ائتدیرمک ایدی. بذ دؤیوشوندن سونرا افشینین بوتون جهدلرینه باخمایاراق بابک تسلیم اولمادی . افشین بابکین باغیشلانماسی حاققیندا خلیفه-دن راضیلیق مکتوبو آلدی . بابک یئنه ده فیکریندن دؤنمه دی . بئله اولدوقدان خلیفه فیکرینی دییشدی . اونو توتوب تحویل وئرن آداما ایکی میلیون درهم موکافات وئره- جیینی بیان ائتدی . او بازارچایین سول ساحیلینده شکی قالاسیندا کئچمیش موتتفیقی سهل ابن سومبات لا قارشیلاشدی . او ، بو بؤلگه ده بابکین یاخیندان تانیدیغی خریستییان فئودال لاردان ایدی . دوست لوغو پولا و شؤهرته ساتان سومبات بابکی آلدادیب اؤز مولکونه آپاردی . اونون تحلوکه سیز لی یینه تامینات وئردی . سونرا دا خیانت یولو ایله اونو عربلره تحویل وئردی . بابکی افشینین برزند ده کی دوشرگه سینه آپاردیلار . عرب سرکرده سی بابکین اسیر آلینماسی خبرینی خیلافت سارایینا چاتدیردی . همین ایل افشین ، بابکی برزنددن سامره یه آپاردی . یولا دوشمزدن اوّل بابک افشینین ایجازه سی ایله سونون جو دفعه بذ قالاسا ایله ویدالاشدی . بو اونون وطن تورپاغی ایله سون گؤروشو اولدو . اوچورولموش و باشدان- باشا یاندیریلمیش شهرین خارابالاری ایله گؤروش اونون قلبینی گؤینتدی.

اونلار سککیز یوز اوتوز سککیز- جی ایل یانوار آیین دؤرد- ده سامره یه یئتیشدیلر . خلیفه مؤعتصیمین امری ایله بابک همین ایل مارت آیینین اون دؤردون- ده اعدام ائدیلدی . اعدام زامانی اونون گؤستردی یی فیزیکی دؤزوم تکجه بو حادیسه نی گؤرنلر دئیل ، ائشیدنلری ده حیرته گتیردی. خلیفه نین گؤستریشی ایله جللاد اوّل جه اونون دیرسکدن قوللارینی ، قیچلارینی ، سونرا ایسه باشینی کسدی. ایشگنجه زامانی جللاد کؤتویونه یاخین مسافه ده دایانان آداملاردا اونون اینیلتیسینی ائشیتمه میشدیلر . حادیثه نی گؤرموش عرب مؤللیفی یازیردی: << خلیفه جللادا امر ائتدی کی ، اونون گؤزلری قارشیسیندا بابکین اللرینی و آیاقلارینی کس سین . جللاد ، اوّل جه بابکین بیلکدن ساغ الینی کسدی. قان آخاندا بابک سول الی ایله بوتون اؤزونو قانا بویادی . خلیفه اوندان نییه بئله ائتدیی نین سببینی سوروشدوقدا بابک خلیفه یه بیلدیردی : سن امر ائتدین منی شاققالاسینلار ،منیم اعدامیم اوچون سن ویجدانینلا جواب وئره جک سن ... مندن آخان قانی دایاندیرماغا سنین حؤکمون چاتماز . قورخورام کی بوتون قانیم آخیب قورتارسین و اوزومون رنگی قاچسین . آداملاردا ائله باشا دوشرلر کی ، من اوّلدن اؤلومدن قورخموشام . من اوزوموقانا بویادیم کی ، بنیزیم سولغون گؤرونمه سین .>> خلیفه نین امری ایله اعدام دوام ائتدیریلدی . جللاد بابکین اللرینی و آیاقلارینی کسدیکدن سونرا باشینی ووردو . اوسیانچیلاری قورخوتماق اوچون اونون کسیلمیش باشینی خراسانا گؤندردی . بدنینی ایسه حؤندور بیر آغاجدان آسدی . بو قایدا ایله بابکین قارداشی عابدوللانی دا باغداد شهرینده اعدام ائتدیلر.

ایشکنجه نین دحشتینه باخمایاراق بابک عضمله دؤزرک، مردلیکله عبدییته قوووشدو . بو اؤلمزلیک سونرا کی نسیللراوچون قهرمانلیق مکتبی اولدو . اونون آدی خالقین ایستیقلالییت اوغروندا موباریزه رمزینه چئویرلدی.

آزادلیق موحاریبه سینین تاریخی اهمییتی

اورتا عصرلرده باش وئرن دیگر کندلی موحاریبه لری کیمی، خورّمیلر حرکاتی دا مغلوبییته اوغرادی . لاکین خورّمیلر حرکاتی همین موحاریبه لردن کؤکلو شکیلده فرقلندیردی . بو هر شئی دن اوّل ایستیقلالییت اوغروندا آزادلیق موحاریبه سی ایدی. بابکین باشچیلیغی ایله ییرمی ایلدن آرتیق دوام ائدن آزادلیق موحاریبه سینین مغلوبییتینین سببلری چوخ ایدی .بو آزادلیق موحاریبه سی آفریکا ،آوروپا و آسیا گئنیش اراضیلری اسارت آلتینا آلمیش خیلافته قارشی آپاریلیردی . ایسلامی اؤزونه ایدولوژی بایراق ائتمیش ، بؤیوک حربی ایمکانا مالیک خیلافت کیمی گؤجلو دؤولتین اسارتیندن خیلاس اولماق اوغروندا گئدن موحاریبه ایدی . قووولر نیسبتیندکی فرقه باخمایاراق ، خیلافت آذربایجان خالقینین موباریزه عضمینی قیرا بیلمیردی . آزادلیق موجادیله سینده ایمتیازلی طبقه لرین دؤنوک لؤیو، ان باشلیجاسی خریستیان دینینه منصوب ایری اعیانلارین خیانتی ، عربلره کؤمک ائتمه سی موحاریبه نین مغلوبییتینه گتیریب چیخاردی. خیلافت طرفیندن تورک منشالی سرکرده لرین و دؤیوشچولرین خورّمیلره قارشی موحاریبه یه جلب ائدیلمه سی ده اساس عامیللردن دیر. خیلافت دایره لرینده اعتراف ائدیلیردی کی، تورکلر عربلره نیسبتاً داها جسور و دؤیوشکن دیرلر . اونا گؤره ده اردونون تشکیلینده تورک گنجلرینه خصوصی اهمییت وئریلیردی .

ایللرله دوام ائدن موحاریبه ده خورّمیلر عربلره سای سیز- حسابسیز مادّی و معنوی ضرر یئتیرمیشدی. منبع لرده عربلرین یاریم میلیونا قدرعسگر و ضابیط ایتیردییی قید ائدیلیر.
عصر اوچون بو، بؤیوک رقم دیر . بوندان علاوه ، دؤیوشلرده عربلرین اونلارلا 4 مشهور سرکرده سی اؤلدؤرولدو و یا اسیر گؤتورولدؤ. بو دلیللر اؤزو آزادلیق موحاریبه سینین میقیاسینین بؤیوکلویونؤ سوبوت ائدیر. اوغورسوزلوقلا نتیجه لنمه سینه باخمایاراق خورّمیلر حرکاتی خیلافتی موبالیغه سیز اولاراق لرزه یه سالدی و کؤکوندن سارسیتدی . بو حرکات خیلافتین اسارتی آلتیندا اولان دیگر خالقلارین آزادلیق موباریزه- سینه تکان وئردی . بابک و اونون طرفدارلارینا وئریلن ایشگنجه لر خالقی قورخوتمادی . عکسینه ، اوندا آزادلیق میلینی گؤجلندیردی . موجاهیدلرین یئنی نسلینی یئتیردی . ایستیقلالییت قازانیلاجاغینا هوسی و اینامی آرتیردی . آذربایجاندا خیلافت اسارتینه قارشی اوسیانین یئنی دالغاسی باشلاندی .

عصرین اوتوز- جو ایللرین سونو- قیرخ-جی ایللرین اوّل لرینده وارساندا، برده ده4 ، مرندده ، کؤر- آراز وادیسینده گوجلو چیخیشلار باش وئردی . عرب اسارتینه قارشی اوسیانلارا خالقین ایگید و وطن پرور اوغوللاری باشچیلیق ائدیردی . بئله باشچیلاردان بیری ابوموسی ایدی . او کور-آراز وادیسینده کی اوسیانا رهبرلیک ائدیردی . اوسیانچیلار قاراباغدا ، داغلار اؤزه رینده اوجالان مؤحتشم کتیچ قالاسیندا سیغینیب موقاویمتی دوام ائتدیردیلر . قالانی عربلرین ایکی یوز مینلیک اردوسو موحاسیره یه آلدی. دوشمن بیر ایل مودّتینده قالانین مودافیع چیلرینه قارشی ییرمی سککیز دفعه حوجوما کئچدی . لاکین مقصدلرینه نایل اولا بیلمه دی. مکرلی سرکرده بوغا یئنه ده حیله ایشلتدی. ابوموسی باشدا اولماقلا اوسیانین رهبرلرینی دانیشیق آپارماق بهانه سی ایله اوز قرار گاهینا دعوت ائتدی . اونلارین تحلوکه سیز لیینه تامینات وئردی . سونرادا پوزاراق هامیسی نی گیرو گؤتوروب خیلافتین پایتاختینا گؤندردی. اوسیان چتینلیک له یاتیریلدی . اورتا عصر عرب تاریخچیلری آزادلیق موحاریبه سینه ایشتیراک چیلارینا و اونلارین رهبری بابکه نیفرت بسله ییردیلر . لاکین بونا باخمایاراق، حرکاتین تاثیرینی و عزمتینی اؤزلریده تصدیق ائدیردیلر. بعضی لری بابکی کارفاگنین مشهور سرکرده سی حانیّبال لا موقاییسه ائدیردی. مؤلیف لردن بیری قید ائدیردی کی بابک اؤز زمانه سینین قهرمانی و خیلافتی دحشته گتیرن بیر ایگید ایدی. باشقا مؤلیف یازیر کی ، بابکین اؤزرینده چالینان قلبه ایسلام دؤولتینین ان بؤیوک قلبه- سی ایدی. اونون اسیر آلیندیغی گؤن موسلمانلارین بایرام گؤنو ایدی.

خیلافت اساس لی شکیلده سارسیلدی و اوّل کی مؤقئینی بیر داها برپا ائده بیلمه دی .

عصرین ایکینجی یاریسیندا اعتیبارا خیلافتدن آسیلی اولان اؤلکه لرده ، او جومله- 4 دن آذربایجاندا بیر سیرا موستقیل دؤولتلر میدانا گلدی . بوندان علاوه خیلافته تابع اولان ایری اؤلکه لرده میللی- آزادلیق حرکاتلاری باشلاندی.

Güney Azerbaycan Tanıtım Cemiyeti (GÜNAZTAC)

Özel Sayı : 2

BABEK KALESİ GÜNEY AZERBAYCAN TÜRK MİLLETİNİN ÖZE DÖNÜŞ TÖRENİ

MAKALELER TOPLUSU


VI. Babek Kalesi Ulusal Kurultayı (Temmuz 2004)
Babek Kalesi’nin Coğrafi Konumu
Abbasiler Döneminde Azerbaycan / Z. Vefayi
Babek’in Yaşamı ve Hareketi / O. Afşarlı
Güney Azerbaycan Yeni Babek’ini Aramaktadır / A. Keskin
Babek Kalesi Yürüyüşü ve Güney Azerbaycan Özgürlük Hareketi / B. Öztürk
Babek Diridir / K. Saferi
Babek Kalesi Programı Hakkında Birkaç Söz / H. Erk
Babek Kalesi Kurultayı’nın Medyaya Yansımaları M.Bedeli
Babek Qalası’nın Heqiqetleri / B. Resuloğlu
Bu, Tarixin Qarşısına Tarixle Çıxmaqdır / T. Atabay

بابك بزرگترين قهرمان آزادي در تاريخ ايران

علي حاجي خواه (اكتاي)

جان آذربايجان
http://jegati.20m.com/jan%20azarbayjan.htm

بابك بزرگترين قهرمان آزادي در تاريخ ايران

تقريباً دويست سال قبل از ظهور بابك و در زمان حاكميت جبارانه و ديكتاتوري ساسانيان كه ظلم را به نهايت رسانده و خود را در حد خدايان ميپنداشتند و مردم مظلوم و ستم كشيده از دست ساسانيان (وارثان هخامنشيان ) به تنگ آمده بودند ، حضرت محمدبن عبدالله (ص) متولد ميشود. در زمان تولد اين پيامبر بزرگ دو اتفاق بزرگ ميافتد ، يكي اينكه درست در همان موقع ايوان مدائن و كاخ كسري (ساسانيان) فرو ميريزد و ديگر اينكه آتشكدة آذر گشسب بعد از هزاران سال روشني خاموش ميشود و شاعر درست اين زمان را مد نظر قرار داده و چه زيبا فرموده است :
اي دل عبرت بين از ديده عبر كن هان
ايوان مدائن را آئينة عبرت دان

چهل سال بعد از اين زمانها حضرت محمد (ص) ظهور ميكند و به پيامبري ميرسد و نامهاي به خسرو پرويز پادشاه ساساني مينويسد و او را به دين اسلام و اطاعت از خداوند فرا ميخواند كه نامة پيغمبر به دست خسرو پرويز پاره ميگردد، در اين موقعها بعد از ساليان سال حكومت ظالمانه و ديكتاتوري آريائي ، توسط دين جديد و مسلمانان ، در جنگ قادسيه برچيده شده و متلاشي ميشودتا انسانهاي آزادة دربند كشيده شده نفسي تازه كنند. ليكن طولي نميكشد دو گروه ستمگر و تشنة قذرت پديدار شدند،يكي در ايران اعقاب ساسانيان حكومت از دست رفته و عقدهاي كه دوباره آرزوي احياي تمدن ساساني را داشتند كه بعدها افشين ، مازيار ، وشمگيريان و غيره نمونة آن بودند و يكي ديگر به موازاي اسلام راستين ، اسلام دروغين بود كه بعد از پيغمبر و ظلمهايي كه به آل پيغمبر و حضرت علي (ع) نموده و حقشان را كه از جانب خداوند تعيين شده بود ، ضايع نموده بودند، از جانب خلفاي بنياميه و مخصوصاً بني عباس سربرآورده بود.

در زمان خلفاي بني عباس ، فرزند دلاوري در آذربايجان زاده شده كه در دوران قيامش به مدت 22 سال خواب را براي خلفاي ظالم عباسي و سرداران زياده طلب ايراني حرام نموده و آرامش را به قيمت سلب زندگي ملتهاي مظلوم ميخواستند ، سلب نموده بود. بابك با نام حسن در يك خانوادة محكوم و مظلوم اما سرافراز در روستاي بلالآباد از توابع ميمنه در اطراف اردبيل فعلي به دنيا آمد.محمد فريدي مينويسد : « بابك از هنگاميكه ميتوانست چوب بدست گيرد و بدود براي كمك به خانوادة فقيرشان كه بعد از مرگ پدر، مادرش به كلفتي افتاده بود به چوپاني رفت و گوسفند چران شد . بدين گونه بابك از طبيعت آزاد و صخرههاي بلند و غرش ابرها و پرواز آزادانة پرندگان درسها آموخت ، بلندب همت ، استواري كوه ، آزادگي سرو ، بخشندگي باران ، واحدهائي بودند كه بابك از دانشگاه طبيعت فرا گرفت . مهمان شدن ناگهاني مردي به نام جاويدان (رهبر خرميان )در خانة فقيرانة آنها در زمستان سخت از زور سرما و كولاك كه پس از گذر از شهر زنگان به آنجا پناه آورده بود و بابك را كه 18 ـ 19 سال بيشتر نداشت با عقايد و انديشههاي جالب آشنا نمود . اين درست زماني بود كه اشراف عرب ، يعني عباسيان به نام دين دمار از روزگار دين درميآوردند. اشراف و اميرزادگان ايراني نيز در پي كسب مقام و جاه از دست دادة خود مردم را به شورش دعوت ميكردند در حاليكه همين مردم از دست ظلم و جور اشراف و اميزادگان ايراني و موبدان زرتشتي به دين اسلام پناه آورده بودند.

هويت بابك به علت كينة دشمنانش از اين بزرگ مرد و نوشتن تاريخ جعلي و ساختگي شئونيستها و نژادپرستان به صورت نقيض و ضد نقيض نشان داده شده است كه علما و مورخين فعلي را به شدت تحتالشعاع خود قرار داده و به الگو برداري از آنها وادار نموده است و همين اختلاف فوقالعاده و افراط در منفي نشان دادن شخصيت ايشان خود بيانگر آن است كه منفيات را با سوء قصد و غرض خاصي نوشته و همة آنها پوچ و بياساس است و اينها همه عظمت بابك را به اثبات ميرساند كه چطور سعي در تخريب شخصيت ايشان داشتهاند. دكتر عبدالحسين زرينكوب در مورد بابك مينويسد : «بيشتر مطالبي كه در منابع موجود دربارة بابك آوردهاند ، غرضآلود و افسانه آميز است .تاريخ نويسان مسلمان كوشيدهاند خاطرة او را تيره و تباه كنند و از تعصب ، سعي كردهاند سيماي او را زشت و ناپسند جلوه دهند . افسانههائي كه در باب او جعل كردهاند به خوبي نشان ميدهد كه با غرض و نيتهاي خاصي سعي داشتهاند نام بابك را آلوده نمايند.»

بهروز خاماچي نيز مينويسد :« بايد گفت جزئيات زندگي بابك در پس پردة تعصب و خودخواهي مورخان وابسته به دربار عباسي از علاقمندان به تاريخ پنهان مانده است.مورخاني كه روابط بسيار حسنه با دربار عباسيان ، خلافت هارون و مأمون و معتصم داشتند ، با دريافت انعام و جوائز فراوان سعي داشتند حقايق را آنگونه كه هست وارونه نشان دهند تاجائيكه خلفاي عباسي چون مأمون و معتصم را حامي دين و مذهب انگاشته و مرداني رئوف و مردمدار قامداد نمايند و در مقابل، دلاوران ايراني را انسانهاي بيرحم و ستمگر و خونريز به تصوير كشند.»

نقش بابك به عنوان قهرمان آزادي در اوج اختناق و خفقان در موقع حاكميت اعراب متظاهر به اسلام (اسلام دروغين ) و اعقاب ساسانيان ، حكومت از دست رفته و عقدهاي ، براي تاريخ و حق و حقيقت ، غير قابل انگار است . بابك از آنگونه شخصيتهاست كه تاريخ مانند او را كمتر و در برههاي از زمان به خود ميبيند . بهروز خاماچي مينويسد :« در ميان مردان بزرگ و برجستهاي كه از پي استقلال ايران در عهد خلفاي ستمگر عباسي برخاستهاندچهرة بابك از حيث مردانگيهاي بسيار ودلاوري شگفتآور و سرسختي و پايداريها و استواري بيمانند ، جايگاه رفيعي دارد ، خاصه اگر روزهاي مرگ و يا قتل فجيع وي را در آخرين دقايق زندگي به آنها بافزاييم كه چه مصائب و عذاب جانفرسائي را متحمل گرديد و همچنان و همچنان ، گردن به غرور و سرافراز داشت ، شايد بتوان گفت در اين خصوص كسي از قهرمانان ايران را ياراي برابري با وي نيست . درنتيجه ميتوان گفت كه بابك از همة آن سرداران بزرگ ، بزرگتر و لايقتر بوده است.»

دكتر علي شريعتي مينويسد : «براي تحليل روانشناختي بابك بايد ديد بابك در كدامين محيط تربيت و نشو ونما يافته و عوامل تأثير گذار در منش و رفتار و روحية بابك در كدامين عناصر بودهاند. از عوامل تأثير بخش و تحولآفريني ميتوان به كساني چون عبدالله پدر بابك ، مادر بابك و جاويدان ، رهبر نخستين خرمدينان و سلمان و شبل دوستان نزديك پدر بابك كه همواره راهنما و مشوقش بودهاند اشاره نمود.»

در مورد افكار تأثير گذار در روحية بابك ، بهروز خاماچي و رحيم رئيسنيا مينويسد : «مادر بابك روزي شمشير پدرش را به او و برادرش نشان داد و گفت فرزندانم ! پدر شما يك روغن فروش ساده نبود . او يك بهادر بود ،او در روي شمشير چنين نوشته بود : « اي جوانمرد اگر شمشير را در خلاف خواهي كرد بهتر است كه دست به قبضهاش نبري .در روزگاران عباسيان، بيچشم ميتوان زندگي كرد ، اما بيشمشير هرگز!»

بعد از مرگ جاويدان هست كه با وصيت خود رهبري خرميان به بابك ميرسد . دكتر عبدالحسين زرينكوب در اين باره مينويسد :«بابك فقط سرداري دلير و هوشمند بود كه مدتها شورشها و آشوبهاي مزدكيان و خرميان را رهبري كرد. در اين كار وي نيز جانشين جاويدان بود كه از رؤساي خرمية آذربايجان محسوب ميشد.» مينويسند كه بعد از مرگ جاويدان زن او با خرميان چنين گفت كه : « جاويدان بابك را خليفة خود كرده است و اهل اين نواحي را به پيروي او وصيت كرده و شما را وعده داده است كه با دست او فتح و ظفر يابيد .» و دوباره مينويسند : « در آذربايجان وضع ديگر گونهبود جاودان بيسهل و بابك آئين خرمدينان را تازه كرده بودند و اين شورش خرمدينان در آنجا نه فقط عربها و دستگاه خلفا را تهديد ميكرد ،بلكه براي شاهزادگان و اميران ايراني نيز كه همواره به بهانة دين زرتشت ، مردم را بر ضد عربان و نفع خويش فراز ميآوردند خطر بزرگي بود.اين آئين خرمي كه ظاهراً بازماندة دين مزدك بود و هنوز در گرگان و ديلمان و آذربايجان و ارمنستان و همدان و دينور و ري و اصفهان عدة بسياري از پيروان آن وجود داشتند ، با انديشة دهقانزادگان و اميرزادگان جهانجوي ، كه خواب احياي دولت ساساني را ميديدند سازگار نبود. بدين جهت بود كه اشراف و بزرگان ايراني نيز در خفه كردن و فرونشاندن اين نهضت با خليفة عباسي همداستان بودند چنانكه براي مبارزه با اين خطر ، اين ايرانيان كه خود از عربان نفرت شديد داشتند در دوستي با دشمنان ديرين خويش لحظهاي ترديد نكردند.عبث نيست كه افشين شاهزادة اشروسنه فرمان خليفه را در قلع و قمع خرمدينان به جان پذيرا شد و هم بدين جهت بود كه از شاهزادگان طبرستان ، جز مازيار كسي به يلري بابك برنخاست و او نيز جز وعده و نويد ياري ديگري به بابك نكرد.»

مدتها بود كه خرمدينان بر ضد تازيان برخاسته بودند اما قبل از ظهور بابك ، كار خرمدينان هرگز كاري دشوار و خطرناك تلقي نشده بود. خرمدينان ظاهراً باقيماندة مزدك بوندن كه از قهر و سخط انوشيروان جسته بودند و پرويز و جانشينانش نيز چنان سرگرم گرفتلريهاي خويش گرديده بودند كه از قلع و قمع آنها غافل مانده بودند .بدين گونه بود كه بابك در سال 200 هجري به نام آئين خرمدينان و براي نهضت جاويدان مزدكي برخاست . به زودي پيروان او بسيار شدند و عدة زيادي از كشاورزان و روسائيان به ياري او برخاستند.

بدين ترتيب بابك توانسته بود ديلمان و دوطرف رود ارس يعني آذربايجان و ارمنستان را تحت حاكميت خود درآورد . ابومنصور بغدادي در كتاب الفرق بين الفرق مينويسد :« شمارة پيروان بابك از مردم آذربايجان و ديلماني كه به او پيوسته بودند به سيصدهزار تن ميرسيد .» بهروز خاماچي مينويسد : « بدين ترتيب بود كه بابك خرمي موفق شد علاوه بر بيست هزار نفر جنگاور سوار ، بيست هزار نفر جنگجوي پيادة شمشيرزن و زوبين افكن آمادة كارزار بنمايد.بابك براي مقابله با خليفة ستمگر عباسي و تجهيز سپاه خود و آمادگي براي جنگهاي آينده به فكر وحدت قبايل و طوائف آذربايجاني افتاد و مردان ورزيده و سرسختي را وارد سپاه خود كرد ، آنگاه چون دريافته بودكه مردم ديلمان شجاعترين و جسورترين جنگاوران شمال ايران هستند لذا براي جلب مردان آن سامان ، خود به سرزمين ديلمان رهسپار شد و اين توفيق را در سرزمين ديلمستان بدست آورد كه افراد ارزشمندي را از ميان مردم بيباك و متهور آن اقليم به سوي آذربايجان گسيل دارد تا سپاهيان جنگجوي او را تقويت نمايند.»

ناصر نجمي مينويسد :« بابك پس از انجام اين مهم به طبرستان شتافت و در آنجا با مازيار فرزند قارن كه او نيز از پي جنگ و ستيز با تازيان برخاسته بود ملاقاتي پرشور به عمل آورد و هر دو دلاور هم پيمان گرديدند كه در رزم با اشغالگران و تازيان نژادپرست هرگز پاي سست نگردانند، همت و كوشش از دست ندهند و به پايمردي و دليري تا روز رهائي شمال و غرب ايران از پاي ننشينند . ليكن اين پيمان از طرف مازيار در حدسخن باقيماند و به آن عمل نشد .
بابك در سالهاي 204 و 211 به سختترين و خونينترين جنگها برعليه سپاهيان مأمون خليفة عباسي دست يازيد . بابك در مدت 22 سال توانسته بود 7 بار لشگر مجهز خليفة عباسي را كه ميدان جنگ در داخل آذربايجان بود و در پاي قلعه ، متلاشي كرده و درهم بكوبد و شكست سنگيني را متحمل آنان گرداند . ناگفته نماند كه بابك همزمان با امام هشتم عليبنموسيالرضا عليالسلام بوده و ملاقاتي نيز با امام داشته و دست بيعت با امام داده و امام رضا (ع) نيز لقب ذواليمين به وي داده است.

دكتر علي شريعتي در مورد بابك چه زيبا نوشته است :« وقتي شرح حال بابك را ميخونيم ميبينيم تمام تهمتهائي كه به او ميزنند و فشحهائي كه ميدهند (مانند آدم بيسر و پائي است ، پدرش فلان كاره است.)نشان ميدهد كه با يك بابك از طبقة پائين است و از اين موضوع فهميده ميشود كه علت مقاومت بابك و مقاومتهاي ديگران متفاوت است .زيرا بابك موقعيت خانوادگي مهمي نداشته كه از دست داده باشد ، قيام بابك درستترين و انسانيترين قيام عليه خلافت است و براي همين است كه بزرگترين مقاومتها را بابك عليه خلافت داشت . از ميان رهبران دو قرن اسلامي ، بابك تنها شخصيتي است كه از ميان تودة مردم برخاسته است.» شريعتي علت گرويدن بابك به دين مزدكي را نيز وابستگي طبقاتي بابك ميداند . امكان نداشت كه شخصيتهاي ديگر به مزدك بگروند ، چه از طبقة اشرافي بودند و بابك كه از طبقة اشراف بري بود خود به خود به مزدك گرويد . اما اين مزدك چه كسي بود ؟ به نظر شريعتي او مردي بود كه 1400 سال پيش از ماركس و پيش از آنكه صنعت و توليد جمعي و ماشين بخار پديد آيد همة نعمتهاي زندگي را از زندان تنگ مالكيت فردي آزاد كرد و با زن اندوزي و رزاندوزي طبقة خسرو ، موبد پيكاري را آغاز كرد كه يكي از صحنههايش باغ شهادت بود . باغ هولناكي كه در آن بيست هزار مزدكي عدالتخواه از سر در خاك غرس شده بودند . اين درختان مقدس كه در اسلام به بار نشست و ثمرهاش را تشيع انقلاب علوي چيد.

مقدسي دربارة مزدكيان و اعتقاداتشان مينويسد : «از ريختن خون ، جز در هنگاميكه علم طغيان برافرازند خودداري ميكنند .به پاكيزگي بسيار مقيدند . با نرمي و نكوكاري با مردم ديگر در ميآميزند و اشتراك زنان را با رضايت خود آنها جايز ميدانند.

بلاخره پس از 22سال قيام غيرتمندانه و شجاعانة بابك ، با خيانت و دسيسةسماط ارمني و با كينة افشين ، اين قهرمان آزادي اسير گشته و به خليفة عباسي تحويل داده ميشود. خليفه ابتدا پيشنهاد سرداري در لشگر خود را به بابك ميدهد ولي بابك مرگ را قبول ميكند و هرگز زير بار ننگ نميرود .خليفه براي اينكه خود را حق نشان دهد در دربار خود خطاب به بابك چنين ميگويد : «شنيدهام كه تو حرامهاي خدا را حلال كردهاي و بر آن بودهاي كه سرزمين خلافت را غصب كني ؟! » بابك در جواب به خليفة عباسي چنين ميگويد : « هر كس را مادرش هر جا به دنيا آورد مال اوست . سرزمين اوست . وطن اوست .غاصب كسي است كه فرسخها را زير پا گذارد و با قشون و سلاح بر سر مردم بيدفاع يورش آورده و دسترنج مردم زحمتكش را غارت كند و زندگي را در كامشان تلخ سازد. غاصب كساني هستند كه انديشمندان ملتها را ميربايند ،غاصب كساني هستند كه بر كشتگاه مردم اسب ميتازانند. مردم را اسير ميگيرند ، مردان را چون حيوان به بيگاري وا ميدارند ، زنان شوهردار را ميفروشند ، دختران را بيعصمت ميكنند، در حرمسراي خليفه زنان و دختران و رامشگر و رقاصه وجود دارد . حرمسراي اين مردان كه در اينجا جمعند ، موج ميزند از دختران و زناني كه روزي براي خود زندگي آزادي داشتهاند.»

بعد از كشتن بابك نوبت به افشين مزدور ميرسد.آخرين جملة معتصم كه آخرش نيز خورده شد ، آتش درون افشين انداخت . معتصم سخناني را كه از روي مصلحت فروخورده بود مروري كرد « آن افشين خائن را هم كه در آرزوي تجزيه قلمرو خلافت من باشد ، خود به سزايش خواهم رساند ، كه هنوز خواب شاهنشاهي ساساني را ميبيند ، پدران من اين خلافت را آسان بدست نياوردهاند كه پسرانشان آسان از دست بدهند . براي حفظ هر ولايتي اگر لازم آيد ، جويهاي خون به راه مياندازم و با شمشير دمشق، سرها از تن مخالفان جدا ميكنم !»آتش و تلاطم افشين بعد از نگاه شبهه آميز و كنايهبار ، تصور ناپذير بود . هرچه تغلا ميكرد كه گردنش را از كندة دژخيم خليفه دور گرداند ، نميتوانست «كاشكي شرط بابك را ميپذيرفتم ، حيف از او ، بزرگا مرد ! استوار و پرصلابت همچون صخرههاي بذ و سرافراز مانند كوههاي سر به فلك كشيدة آذربايجان!… اي سراب آرزوها تف بر شما ! اي رقيبان، نفرين بر شما ، نفرين بر شما ، اي رقيبان !نفرين بر من ، نفرين بر افشين ……واي كه در درياي خوني كه خود ريختهام غرق خواهم شد … واي برمن ! فرياد از اين پيروزي بيشكوه ،فرياد از اين شكست آرزو سوز.»

دكتر علي شريعتي مينويسد :«ابومسلم و بعد از اوخونخواهان او باشعار اسلام منهاي عرب قيام كردند و توده براي رسيدن به آن دو هدف دنبال اينها راه افتادند اما نتيجه چه شد ، سازش اين قهرمانان ( طاهريان ، سامانيان ، آل زيار ، مردآويج ، وشمگيريان ، افشين ، مازيار ، اسپهبدان طبرستان و غيره ) با خلافت . توده ناگهان چشم باز كرد و ديد كه اين قهرمانان همان حكام محلي پيش از اسلام بودند كه اسلام قدرت را از خانوادةشان باز گرفته بود و قيامشان نه براي مردم و نه براي مليت بلكه براي بدست آوردن حكومت محلي و ملي بود و اين قهرمانان ملي ، فرزندان نامشروع اين دو اشرافيت ، اشراف عرب و ايراني بودند و از اين قهرمانان ملي فقط بابك راست ميگفت كه ديديم همين قهرمانان ملي يعني اشراف قديمي ايراني او را گرفتند و در پاي خليفه ذبحش كردند.»

بدين ترتيب پيشگوئي در مورد تركان صورت گرفته است كه به احتمال قوي هم مربوط به قيام بابك و تركان آذربايجان و ديلميان و هم آخر زمان را شامل ميشود بدين صورت كه در كتاب نشانههاي ظهور او اثر حاج شيخ محمد خادمي شيرازي و غيبت نعماني ابن زينب چنين آورده ميشود : در حديث لوح حضرت زهراي مرضيه سلامالله عليها پس از بيان ويژگيهاي ائمه معصومين (ع) نوبت به حضرت بقيهالله (ع) ميرسد . خداوند ميفرمايد : بعد از امام حسن عسگري (ع) دين خود را بوسيلة فرزندش كه رحمت واسعه براي جهانيان است كامل ميگردانم .نشانههاي غيبت حضرتش اين است : اوليا و بندگان صالح من به خاطر ستمگران در زمان غيبت او در ذلت بسر ميبرند و سرهاي بريدة آنها را بعنوان تحفه براي يكديگر ميفرستند .چنانچه سرهاي ترك و ديلم را پيشكش يكديگر ميكردند.بندگان و اولياي مرا ميكشند و مرعوب دشمنان باشند.اينها در حقيقت ، دوستان منند و بوسيلة آنها انواع بلاها و فتنههاي كور و تاريك را از مردم دفع ميكنم و زلزلهها را به بركت وجود انها برمي دارم . بر آنها بار درودها و رحمت پروردگارشان و آنهاهستند هدايت يافتگان .

و روايت فوق و كلمات ترك و ديلم و پيشكش سرهاي آنها با قيام و مظلومانه به شهادت رسيدن بابك مطابقت مينمايد . بنابر اين طبق گفتههاي بالا بابك (حسن) را ميتوان قهرمان آزادي به حساب آورد و مكان قيامش يعني (بابك قالاسي ) را به عنوان مكاني براي اعتراض حقوق از دست رفتة تركان آذربايجان قبول كرد و به حساب آورد و فيلمي كه در جمهوري آذر بايجان در مورد قيام بابك ساخته شده است نميتواند هويت بابك را به طور كامل آشكار سازد و مقام بابك بالاتر از قضاوتها و برداشتهاي ما ميباشد و ما نبايدطبق قضاوتهاي ديگران و بخاطر پارهاي مسائل سياسي جهد در تخريب بهترين شخصيت تاريخي خودمان باشيم و آنهايي كه دانسته و ندانسته تهمتهايي به قهرمان ملي تركان آذربايجان و كل ايران زدهاند جزاي آنها در پيشگاه احكمالحاكمين محفوظ خواهد بود و از آن هيچ خلاصي نخواهند داشت.

«علي حاجيخواه»
منابع1ـ بازشناسي هويت ايراني ، اسلام ،دكتر علي شريعتي .
2ـ تاريخ و شناخت اديان ،دكتر علي شريعتي.
3ـ دو قرن سكوت ،دكتر عبدالحسين زرينكوب.
4ـ قلعههاي تاريخي آذربايجان ، بهروز خاماچي.
5ـ نشريه نويد آذربايجان ، محمد فريدي

شعر من برای تو / قره قاشقا*

*هنوز
در انتظارند
بلکه از آت گؤلو بر آب
رستاخيز کنی
و بر اين سرزمين ظلمت ستيز نه
که ظلم خيز
چهارنعل بتازی
تا بابک
سوار بر تو
سرود خون و آزادی خوانان
شهامت بيافريند.

*بگذار
در انتظار بمانند
با تو می گويم
آرام بگير و
بگذار منتظر بمانند
تا بابک
آسوده بخوابد
که اين خليفه
دست ديگرش را هم
خواهد بريد!

*نام اسب بابک خرمدين که می گفتند روزی از آت گؤلو سر بيرون خواهد آورد تا بابک سوار بر او با يک دست باقيمانده از ستم خليفه عصر بار ديگر ظهور کند!

وطنداش سايتي 20/5/83

يونئسكو بابك قالاسيندا گئده ن رزمي مانوور حاققيندا تئهراندان آرتيق معلومات ايسته دي . تئهران ايسه تبريزده ميرا ث فرهنگي اداره سىندن «گوزاريش» ايسته ييب .

وطنداش سايتي 20/5/83
http://www.vatandash.com/khabar.html

بذ قالاسيندا

محممد تقي زئهتابي
بذ قالاسي- 1359نجي ايلين خورداد آيي

وئب اوچون حاضيرلايان:
گجيل-http://www.Gajil.20m.com

قوجا داغلارين اوجا زيروه سينده باخير ووقاريله بير قالا
ائله بيل كي، يئر اوره يين ياريب چيخارير نهنگ اوجا بير قايا
قايانين باشيندا طبق كيمي قالاني قويوب آپارير آيا
دئيه سن به يا كي، خطر گؤروب آليشان آنا
گؤيه قالديرير بالاسين، قويوب ايكي اووجونا
سورونوب قالانين توپوغون اؤپور كوله ييله رقص ائله ين دومان
بولودون امير مه مه سين شيرينجه ياتير قالا
سينه سينده گاه ياراراق اونون اوجاليب، بو دور
گونشين قيزيل ايشيغين اودور
گئجه اولدوزون قوجا سيرداشي
آي اونون هميشه كي، يولداشي
او گؤرور بيرينجي آلاولار اؤلكه سينه سحر سؤكولنده دان
ساوالان ساغيندا فلكلره اوزادير باشين
باخيب آختارير قوجامان سهنديني، اؤلمه ين قوشا قارداشين!
اوجا داغلارين قوجا زيروه سينده باخير ووقاريله بير قالا
مئشه لر اؤپور آياغين اونون
كولك اوخشايير ياناغين اونون
سايا بيلمز سن بولاغين اونون
اولا بيلمه ميش هله داشلاري يووا قارتالا!
دوشه رك و سؤيكه نرك قيلينج كيمي ساللارا
دورورام، گئديب كئچيرم داغين، چاتيرام يالا
نئچه زيروه لر، نئچه سيلديريم، نئچه اورمانين
قاياسين، دوزون، كئچيدين، بؤيوك مزاريستانين
كئچه رك ياواش گئديرم، گئدينجه هر بير آن اوجالير قالا
دؤنه رك باخاندا بير آنليغا كئچيلن يولا
قارالير گؤزوم...

دايانيب اؤنومده بو دور قالا
اوتوروب او داغ يئكه ليكده شيش قايادان سالا
سيتمين اسيرگه مه ميش اونا قوجا روزگار
بوراخيب، اؤتوب كئچن عصرلر اونو يادگار
بو آلاولار اؤلكه سينين دؤشوندن امنلره
داغيليبسا دا، اله نير گئنه ظولمت، ووقار
باخيري، سوسورسا دا، داغلارا و چمنلره
ائله بيل باخير زامانين گؤزو...
باش اييب ووقارينا توپراغين اؤپه رك اونون
دئديم: اي قالا!
دئه نه دير آدين؟
ازلينده كيم اولوب اوستادين؟
نئچه مؤحتشم ساريليب باشان دومان، ائي قالا!
سني قوينونا بو دييار آليب آنا مثلي مهريبان، ائي قالا!
سؤكولوب ديوارين، تؤكولوب داشين
اوره يين يقين دولودور، بوجور چاتيليب قاشين!
كئچيب عصرلر، دئه نه لر چكيبدي سنين باشين؟
كيم اولوب ازلده كي يولداشين
و سيلاحداشين؟
سؤكولوب ديوارين، تؤكولوب داشين...
گئنه ياز گلنده هميشه لاله دي سيرداشين
گؤرونور ووروب سنه ضربه لر
كئچن عصرلر و قرينه لر...
گئنه توكجه سارسماييب ولي ووقارين سنين
و چكيبدي قامچيلارين زامان كوره گن قالا
و چكيبدي داغ اوره گن قالا
و ووروبدو زنجيري ايگيت بيله گن قالا
كي، بوغوب سسين، قويا سون بؤيوك ديله گن قالا...
گئنه لاله لر
ياز اولونجا قالديراراق سينه نده پيياله لر
دئييري كي، قاينايان آل قانين هله دونماميش
ووقارين گئنه، كئچيري مين ايكي يوز ايل، بو گون ده تالانماميش
هله سؤنمه ميش آلاوين، اگر چه اوزون زاماندي كي، يانماميش
قاپانيبدي ياد قانىيله، زامان توز ا يله گؤزون
دوداغيندا دوندورولوبدو خنجرين سؤزون...

گئنه لاله لر
ياز اولونجا قالديراراق دؤشونده پيياله لر
دئييري: اينانماميسان، قالا، اؤلن اوزون
و عصيرلرين كولو اؤرتسه ده
يانيري ايچينده پيريل- پيريل غضبين، كؤزون...
ديله گل، دئ آچ اوره يين قالا!
دئه نه دير سنين ديله يين قالا
دئه نه لر چكيبدي باشين، داشين؟
سني كيم اولوب بو گونه قويان؟
قوجا دوشمنين، يا كي يولداشين؟
باشيوي اؤپوب اؤتوشن بولود
نفسين دئييل؟
ديريسن، دئمك اولوسان قالا
اوزو غملي سينه سي قان قالا!
دئه نه دير آدين؟
كيم اولوب، دانيش، قوجا فرهادين؟
تانيميرسان بو علي الدوام
قوجاغان قوناق گلن اؤولادين؟
گتيريب بولار ووقاران سلام
كي، اؤپوب شرفلي بو توپراغين
ائل اوچون ايگيتلييه آند ايچه
حياتيندان، ائل دئسه، واز كئچه
دئه نه دير آدين؟
نييه دينميسن؟
نييه سوسموسان؟

قالا دينمه يير
نه جواب، نه سؤز، نه ده بير كلام
نه ده سس- سمير!
قالانين گزير سينه سين نسيم
گزيشير نسيم ايله آغ بولود
جواب آلمايينجا يانير ايچيم...

قالانين ديبينده اوتورموشام
دولانير باشيمدا فيكير مودام
اوره ييمده دغدغه، مين خيال
نئچه مين سوال!
گونش اودلو توپ تك اوفوقده ساللاناراق باتير
و قيزيل دونويلا گلين كيمي بزه نير قالا
گئجه شرقدن چاپاراق آتين قانادين سه رير
و ياواش- ياواش يوماراق گوزون دره، داغ ياتير
و طبيعت ايله ده من اؤزوم!
دئيه بيلمه رم نه زامان منيم يومولور گؤزوم...

گؤزومو يوخو آپاران كيمي
گؤزومه گؤروندو هامان قالا
كي، قيميلدانير قوجا شيرلر يوخودان سحر اويانان كيمي
اوجاليردي هئي بو سوسان قالا
اوجالينجا دا، آغاريردي صوبح چاغي دان كيمي
قالانين بو هئيكلي عاقيبت
دؤنوب اولدو بير اولو قهرمان
آتي كيشنه ييب شاها قالخيري
قيلينجي الينده پاريلدايان
او وورونجا هاي دره، يال و داغ
دؤنوب اولدو اوردو، ايگيت، قوچاق
گله رك تلاطومه اوردولار
بيري توركيجه
بيري توركمن، بيري كورديجه
باغيريرديلار:
اولو بابكه
ابدي شرف، بؤيوك ايفتيخار!

ياييليردي شيمشه يه بنزه ين سسي بابكين
داغا، دوزلره
و ايشيق ساچيردي يانان ببكلره، گؤزلره
و اومود وئريردي اوركلره
گوج اولوردو قوللارا، ديزلره

ياييليردي شيمشه يه بنزه ين سسي بابكين:
بو يئرلر بيزيمدير ازلدن، بيزيم
نييه دوغما يوردومدا من قول گزيم؟
نييه ياد الىيلن سويولسون ائليم؟
نييه سوسدورولسون شكر تك ديليم؟

بو يئرلر بيزيمدير ازلدن، بيزيم
گرك اؤز دياريمدا آزاد گزيم
قودوز شاهلارا بيز ازلدن ياديق
خليفه آدين قويسا دا، شاهدير او
سيزين تك بشر، يوخسا آللاهدير او؟!
عرب قارداشين دا گؤزل يوردو وار
او يوردوندا اؤز عئشقي وار، دردي وار
قوي آزاد گزه دوغما يوردوندا او
بو آزادليغا بيز اوركدن شاديق.
گوواراسي اولسون او شيرين حيات
و لاكين بو يئر ده بيزيمدير بيزيم
گرك من ده يوردومدا آزاد گزيم!
عرب قارداش اولسا، اونا قارداشيق
آغير گونلرينده اونا سيرداشيق
قيلينج ايله گلسه و لاكين، اولار
بو يورد اونلارا هر بير آدديم مزار!
قييام ائيله ينده بيز آند ايچميشيك
آزادليق اوچون هر نه دن كئچميشيك
بو يئرلرده بيز
يا آزاد گرك ايشله ييب دينجه لك
و يا خود شرفله ايگيت تك اؤلك
سويولسون نييه كندلينين هر زادي
چيچكله نسين آمما اونون باغدادي؟!
بو ائللر آزادليق سودوندن امير
ايگيت تك اؤلر، لاكين اولماز اسير
ائشيتسين، دوشونسون بونو مؤعتصم:
بويورسون دؤيوش قصدي وار مئيدانا
آزادليق گركدير بوتون ايرانا
گرك حورر اولا فارسي دا، توركو ده، كوردو ده
بو ائللر حقيقت بيلير قورآني
اونا سارسيماز ذرره جه ايماني

گئدير عرشه ائللرين آلقيشي
گزير آت بئلينده قادين، كيشي
بو ائلين گؤزونده يوخ آسلانين
ديشي، اركه يي!
امه يي جوشور آزاد اينسانين
قيلينج الده هم آپارير خيشي
چالاغان كيمين
او حاضيرلاشير گله جك سمالارينا اوچوب هاوالانماغا
ايش اولوب شرف و امك بولاق كيمي قاينايير
قوتاراندا ايش قيزي، اوغلاني چاليب اوينايير...

گاه آخير دومان كيمي اوردولار
ازيليب، دؤنور لپه لر كيمين
آزاد اينسانين گوجو سئل كيمين داغيدار، ييخار
داغيدار قارانليغي، گون چيخار...

بو ظفر سورور دوز ايگيرمي ايل
دؤيوشور، اكير آزاد اولموش ائل...

آزاد اولسا ائل اميرين حياتي اولار قارا
چكيليب ايچينده خليفه ليك ائله بيل دارا...

دوشونور مودام قوجا مؤعتصم
او كي ائتدي شيعه يه مين سيتم
اوره يينده كينه، اوزونده غم
سحر- آخشام ايشلري مصلحت
نه قالير نديم، نه ده باش بيلن...
تاپير عاقيبت
قوجا حيله گر ظفرين يولون:
كوره دن دميري چيخادار دمير
بوكه جكدي يولداشي بابكين او پولاد قولون
ازه گر او توركو بو توركلر
آغاليق قالار بيزه بي خطر!
كوره دن دميري چيخادار دمير

گئدير افشينه قوجا ائلچيلر، بؤيوك ارمغان
گئدير اؤزبكيستانا هر سحر دولو كاروان...
گليب آخيريندا اؤپور او، مؤعتصمين الين.

عرب اوردوسو، عجم اوردوسو
نه كي واردي شرقده، غربده
سودانيندا دا، يمنينده ده
ميصيرينده ده، عدنينده ده...
آخيشير گلير، قارالير سهند
ساوالان سوسور، آلينير ميشوو
بوغولور قانيندا دا مازييار
كسيلير آراس، سؤكولور مرند...
بورويور دومان كيمي اوردولار...

قورويور قانيله تامام بير ايل
قوجا ايرانين شرفين، آدين
و آزادليغين قوجامان بو ائل
و اوجالديردي گؤيه فريادين
سووارير قانيله داغين، داشين
ياد اؤنونده ديك توتور اؤز باشين
آنالار وئرير ايگيت اوغلونو
گلين ايسه سئوگيلي يولداشين
نه گركدي بونلار آزادليق اولماسا ميللته؟
آزاد اولمايان ايه جك يقين باش اسارته
اسير عؤمور سورسه اگر جوان
او، جوان دئييل، سورونن كؤله!
شيرين عئشقدن نه قانار بشر
آزاد اولماسا اؤز ائوينده گر؟!

قوجا سومباتين، قوجا تولكونون
بير ائلين دوزون بير عؤمور دادان
اوزو دوست ايكن، ايچي بير ايلان
بئله دوشمنين آجي خنجري ديير آرخادان
قورولور كمند
توتولور قوچاق
توتولور بوتون ياري، يولداشي
قيريلينجا ساقه، سينار بوداق
وورولور آزاد دوغولان بيلكلره عاقيبت كلك ايله بند.

اوتوروبدو تخته باخير گولر قوجا مؤعتصم
تاجي اينجيلي، ائوي مؤحتشم
سوزولور شراب
دانيشير كامانچا، گولور روباب
سوزورو اسير گلن اينجه قيز و گلينلر هئي
دولانان پيياله لر هر آن بوشالينجا مئي...

وئرير امر جللادا بابكين قوپارير قولون
آييرير سولون
ساغ الىينن او اؤزونه چكير بير اوووج قانين
بو نه دير؟- دئيه، سوروشور خليفه-يى موسليمين!
ائشيدير جواب:
من ائليم كيمي قانيله، جانيله سنه دوشمنم
ساري رنگينن
قاباغيندا من
آياغيمدا كونده اگر اؤلم
يازاجاقدي تاريخينيز كي ، قورخودان اؤلموشم
سيليرم بو لكه ني اؤز قانيملا من اينديدن!
يوخودا بو حالته آغلاديم
بير ائلين اوميدي باتان گونه
ساوالانين ياد اليله بختي ياتان گونه
نييه باتدي گون، نييه اؤلدو بابك ائل اوغلوموز...؟
نييه لرله گؤيلره دوغرو گؤز آپاراندا من
گؤرورم دورور گؤزومون اؤنونده هامان قالا
گئنه بابكين اولو هئيكلي
اوزانيب الي
اوجادان دئيير:
اؤنه باخ، اؤنه
گؤيه يوخ، منه!
اؤلومون گوجو ائل اوچون اؤلنلره چاتماميش
ياتيب ائل، ولي قالا ياتماميش
چاغيرين ائلي، بوغا ظولمتي
قيرا زنجيري، آتا ذيللتي
چاغيرين ائلي، آييدين، دورون
كي آلاولار اؤلكه سي شن گرك
آزاد ائللره اولا تن گرك
آييلين، بوغون بو قارانليغي
گونو ميخلايين گؤيون آلنينا
سيزه قول كيمين ياراماز حيات
گؤزون آچ اؤزون، ياتاني اويات
آييلين، دورون
دؤيوشوب آزاد بير حيات قورون...

ائله نعره چكدي بو سؤزلري باغيران زامان
كي، اوياندي يئر، ساوالان دا اسدي، سهند ده
ميشوون باشين بورودو دومان
تر ايچينده من ده هراسينان
آييلان زامان
يوخودان دوروب قالانين بوتون دره سي، داغي
گونشين قيزيل كيمي بايراغي
بزه يير فقط قالانين باشين!
باش اييب اونون اؤپورم بو گون ده پولاد كيمين دايانان داشين!

سون

تخريب ديوار هاي قلعه بابک توسط نيروهاي نظامي

ميراث استان ها _ تازه ترين گزارش هاي دريافتي حکايت از آن دارد که حضور نيروهاي نظامي و انجام عمليات مانور تبليغاتي در قلعه بابك، به ايجاد تخريب هايي در اين بناي تاريخي منجر شده است.

به گزارش ميراث خبر، نيروهاي نظامي كه از دوم تير ماه به منظور انجام عمليات مانور تبليغاتي در قلعه بابك مستقر شده بودند بدون در نظر گرفتن شرايط تاريخي قلعه آسيب هايي به قلعه وارد آوردند.اين تخريب ها شامل شعار نويسي روي ديوارهاي قلعه با اسپري سياه است. همچنين نيروهاي مستقر براي برپاکردن پرچم و چادر، روي ديوارهاي قلعه ميخ كوبيده اند. از سوي ديگر تجمع اين نيروها روي ديوارها و پلكان هاي قلعه باعث ريزش سنگ در برخي نقاط اين محوطه شده است.

پيش از اين ، چند تن از مسولان و کارشناسان ميراث فرهنگي آذربايجان شرقي در گفت و گو با ميراث خبر گفته بودند که حضور نيروهاي نظامي در محوطه هاي تاريخي ممنوعيتي ندارد و ميراث فرهنگي بابت حضور آنان شکايت نخواهد کرد مگر آنکه اين حضور به بروز آسيب ها و تخريب هايي منجر شود.

در همين حال اكبر تقي زاده، رييس اداره ميراث آذربايجان شرقي درباره تخريب هاي وارد آمده به قلعه بابك به ميراث خبر گفت: براساس گزارش هاي موجود و عكس هاي گرفته شده، روي بخش هايي از ديوارهاي قلعه شعارنويسي شده است كه اين مساله نشانه بي توجهي نيروهاي نظامي حاضر در قلعه است. نوشتن روي ديوارهاي قلعه ناشي از يك بي سليقه گي است. قلعه بابك جزو آثار تاريخي است كه از طوفان حوادث بسيار زيادي به دست ما رسيده است. جنگ هاي زيادي در اطراف اين قلعه اتفاق افتاده است. هر كدام از اين جنگ ها مي توانست قلعه را ويران كند حالا كه اين قلعه از گذر ايام با چنين مشكلي به دست ما رسيده ما موظفيم كه از آن نگهداري كنيم.

تقي زاده در خصوص اقدام اداره ميراث فرهنگي استان آذربايجان شرقي نسبت به بي توجهي نيروهاي نظامي حاضر در قلعه بابك گفت: در قانون نوشتن با اسپري روي ديوار جرم محسوب نمي شود، به همين دليل هر شكايتي نتيجه اي در بر نخواهد داشت. وي در عين حال تصريح کرد: در حال حاضر معضلات اين چنيني تنها از راه فرهنگ سازي و اطلاع رساني قابل حل خواهد بود و شكايت كردن راه به جايي نخواهد برد.

قلعه بابك يكي از مهم ترين بناهاي تاريخي ايران محسوب مي شود كه در شهر كليبر واقع شده است. اين قلعه آوردگاه نبرد بابك خرمدين و اعراب بود كه 23 سال به طول انجاميد و در نهايت با خيانت افشين، بابك خرمدين به دست معتثم عرب افتاد و قطعه قطعه شد. هر ساله بين روزهاي 14 و 15 تير ماه به مناسبت تولد بابك خرمدين، مردم آن منطقه و همسايه هاي اطراف ايران مانند تركيه و آذربايجان شوروي براي انجام مراسم جشن به قلعه بابك مي آيند. امسال به علت مصادف شدن سالروز تولد بابك خرمدين با ايام فاطميه، اين جشن به روزهاي 18 و 19 تير ماه موكول شد كه در اين روزها نيز حضور نيروهاي نظامي باعث شد تا گردشگراني كه به قلعه آمده بودند نتوانند از آنجا بازديد به عمل آورند

FESTIVAL OF BABEK: THE LIVING SOUL OF AZERBAIJAN’S HISTORY

Alireza Asgharzadeh

http://www.bakutoday.net/index.php

Every year in early July the Azeri town of Kaleyber becomes a colourful landscape of anti-colonial resistance against internal colonialism and oppression in Iran. People come from all over Azerbaijan in their hundreds of thousands to a place at the heart of which lies the famous Fortress of Bezz, a sacred sanctuary that sheltered a local resistance movement centuries ago. They gather in the town of Kaleyber to pay homage to their ancient hero, Babek Xorremdin, who over twelve centuries ago put up a fierce resistance against the invading Islamic/Arabic forces. Men, women, students, workers, peasants and farmers come to celebrate the birthday of Babek, this legendary figure who has now turned into the living soul of a people’s history of resistance and struggle. They pitch their tents around the Fortress of Bezz, the stronghold of Babek and his fighters for 23 years; they explore the Qala/Fortress from dawn to dusk; they gather around bonfires at night; they sing, dance, exchange ideas and read poetry.

This magnificent festival is not just about dance and poetry, though. There is more to it than meets the eye. People come here with their musical instruments, songs, dances, and poems to redefine themselves by means of their own culture, their own language, on their own terms. This is about survival and resistance of an entire people in defiance of an internal colonial force determined to annihilate its very existence. By annihilating their means of communication, their language, their culture, and their historical rootedness the government seeks to annihilate the Azeri people’s authentic means of self-definition and self-_expression. It is not surprising that the people’s slogans attest to their devotion to the language and identity to which they belong:

Azərbaycan ölməyib
Özlüyündən dönməyib

Azerbaijan is not dead
It has not abandoned its identity

Azərbaycan oyaqdır
Varlığına dayaqdır

Azerbaijan is awake
It preserves its existence

Ana dilim ölən deyil
Özgə dilə çönən deyil

My mother tongue will not die
It will not be supplanted by other tongue

The Azerbaijanis come to the Babek Qalasi to announce to the entire world that they exist as a people; that they are conscious of their own history and validate their historical heroes; that they are able to define themselves by means of their own culture; to articulate their condition through their own language. Here the real living history of the people of Azerbaijan comes face to face with the official/national history of the ruling elite, a history fabricated during the Pahlavi era, and reinforced in the Islamic Republic. This is where the culture of resistance explodes through artistic talents, intellectual creativities, and in the songs and poems of the masses of people. The festival becomes a moving, breathing manifestation of history, culture, and all sorts of communal activities. Here the latest published books are exchanged; the clandestinely printed articles and pamphlets are distributed; the latest CDs and tapes are sold. Here, songs, poems and ideas of liberation are smuggled from tent to tent. The Iranian government finds all these cultural paraphernalia, musical products and literary activities extremely dangerous. Why? Because they are produced in the forbidden tongue of the people of Azerbaijan, the Azeri-Turkic: a dangerous language that the government has openly condemned it to death by forbidding it to become a language of education, of instruction, correspondence, and governance.

So the Iranian government brought out its repressive forces to prevent the people of South Azerbaijan from celebrating the birthday of their historic hero. Local activists estimate that there were over 40,000 revolutionary guards, Basiji militia, and plain-clothed secret agents temporarily stationed around the Fortress of Bezz, apparently to engage in military exercises. They put up checkpoints at all major roads and alleys leading to the town. They harassed the pilgrims at every opportunity they got. They confiscated the drivers’ registration and car ownership documents. They wrote down the licence plate numbers of the cars carrying passengers and pilgrims. They interrogated the pilgrims inside the cars, buses, and in their tents. They rented, before hand, hotel rooms, hostels, and rental spaces where the pilgrims were going to stay. They marked the open areas around the Qala as spaces reserved for military exercises. They pitched large khaki coloured tents in every available nook and cranny.

The government also channelled religious nutcases and fanatics to perform the ritual of chest and back beating to mourn the death over 13 century ago of Hazrat-e Fatemeh, the daughter of Prophet Mohammad, the anniversary of whose death apparently coincided with the birthday of Babek. So the mourners came in black shirts, with mournful faces and long beards. There were thus rituals of mourning, accompanied by shrill chants of the eulogy speakers; the performers of "shaxsey" and "vaxsey," where the names of Imams and holy figures were chanted in one voice, in an attempt to invoke their sacred memory. In the midst of the commotion and mourning frenzy, a Basiji militia fell down a cliff, and having broken some limbs, drowned in a pool of water underneath.

The pilgrims came, nonetheless. They sought shelter in people’s houses, in whatever empty spaces they got; and they pitched their tents among the tents of the military personnel, in the belly of the beast, as it were. In the death of the night, many a pilgrim was taken away, for questioning, interrogation, and who knows what. Some were released later on; some are still gone, without a trace. Various reports indicate the number of detainees to be in hundreds, among whom are women and young students. The government used all tricks in the bag of all dictatorships to prevent this event from taking place. From intimidation to psychological warfare to open arrest and detention, it used all it could to prevent the Azeris from participating in this festival of commemoration and remembrance. But the tricks did not work; the intimidations, coercions and detentions failed. The people came out to defy the culture of fear, threat, and oppression. And they succeeded.

As usual, the dominant Fars-centered media censored the event. This dominant media, particularly its extension in abroad, is run by a bunch of pseudo-democrats and pseudo-intellectuals who dismiss the legitimate demands of the non-Persian communities as backward, traitorous, and reactionary demands. They brand the democratic struggle of these communities to restore their human rights as inspired by the imperialist powers and ill-intentioned neighbours. They do not see it problematic that their language (Farsi) has masqueraded itself as the national, official, and mother tongue of the majority of people in Iran. They regard it perfectly normal to impose their mother tongue on others. But when a non-Persian community asks for its right to education in its own language, that community becomes pan-Turkist, pan-Arabist, or pan-Kurdist. It is perfectly normal for them, for the Persians, that is, to talk about ‘the greater zone of Iranic culture,’ to share the latest literary and artistic innovations with other Farsi-speaking groups in Afghanistan, Tajikistan, and elsewhere. But when an Iranian Azeri expresses his/her love for the language, music, and literature developed by his/her co-ethnics in the Republic of Azerbaijan north of the border, this Azeri becomes a separatist, a traitor disloyal to Iran’s territorial integrity.

Acts of othering, of dehumanization and foreignization are central to all systems of domination and exploitation. Such acts serve as the guiding principle for all chauvinistic, ultra-nationalist, and racist groups. Of course, this is not to say that racist or chauvinistic ideologies do not exist amongst members of marginalized communities. Far from it, such ideas indeed do exist. Frantz Fanon and Albert Memmi, in their pioneering studies of Africa’s resistant movements have shown that certain members of the colonized groups are indeed capable of harbouring most vicious racist ideas. No one can deny the existence of individuals with racist and chauvinistic views within various minoritized communities. However, these individuals are, and have always been, in the minority within their own communities. By making sweeping blanket statements that regard entire communities as pan-Turkist or pan-Arabist, the dominant group aims to dismiss the legitimate demands of these communities for political, cultural, and linguistic equality in the country. Instead of acknowledging the diverse nature of Iranian society and trying to address it in a democratic manner, the privileged dominant group tries to silence the voices of non-Persian groups by accusing them of being pan-Turkist, pan-Arabist, Pan-Baluchist, and pan-Kurdist.

In essence, the dominant group’s characterization of minority activists as pan-Arabists and pan-Turkists serves to strengthen the position of a handful of individuals within these communities who really champion panist, racist and chauvinistic notions. With its generalizing blanket statements, the dominant group gives a legitimacy of sorts to various undemocratic stances which would otherwise be dismissed and isolated within minority communities themselves. On one hand, this kind of statements coming from the dominant group helps the racist elements to recruit from the community, especially from the youth and student groups. On the other, it helps to marginalize the democratic segment of the activists who work within a framework of human rights, justice and equality for all. Evidently, this kind of response on the part of the dominant is a conscious strategy to both weaken and discredit the resistance movements in their entirety, in order to avoid their legitimate demands for social, political, and cultural rights. That is how the dominant Farsi-speaking group has always treated the non-Persian activists, be it during the Pahlavi era or in the Islamic Republic. And the marginalized, oppressed minority activist has always defended him/herself by confessing that he/she is not a traitor; that he/she too is a human being and has human rights. That is how a leading Azeri poet, Bulut Qarachorlu, had understood the situation and articulated it under the Pahlavi rule:

Mən demirəm üstün nejaddanam mən
Demirəm elim ellərdən başdır

I don’t say I belong to a superior race
I don’t say my people is better than others

Mənim məsləyimdə, mənim yolumda
Millətlər hamısı dostdur, yoldaşdır

In my ideology, in my approach
All peoples are friends and comrades

Ancaq bir sözüm var: mən də insanam
Dilim var, xalqım var, yurdum-yuvam var

But I have this to say: I too am a human being
I too have a language, a people, a place I call home

Yerdən çıxmamışam göbələk kimi
Adamam haqqım var, elim-obam var

I have not sprung from the ground like a mushroom
I am a person rooted in my community, with rights and freedoms

Anyone who knows anything about colonialism will know that the current condition of Azeris in Iran is the condition of a colonized people. Imagine a distinct ethnic group numbering over 30 million, without a single school where they can read and write in their own language. This is a people whose contributions are not reflected in works of history, literature, sociology, and other genres produced in the dominant Farsi language. This is a people who is denied the right for self-definition, self-_expression, and self-identification in its own language and through its own voice. If this is not a colonized people, then what is it? If this is not colonialism, then what is it?

Shockingly, even the very designation ‘Turk’ identifying this people is distorted and misrepresented as "Tork" in the dominant language, evidently to make it more convenient for the speakers of the imposed language. A few years ago I was working as the editor of a bilingual (Azeri and Farsi) journal. In my capacity as the editor I had the luxury of rendering various Turkic/Azerbaijani terms and names as they were spelled in the original language. Thus, in Farsi section of the journal, wherever relevant, I always wrote ‘Turk’ as opposed to the Persionized version "Tork." Mount "Savalan" was always written as "Savalan," as opposed to the persionized "Sabalan." The River Araz was always spelled as "Araz," instead of the persionized ‘Aras,’ and so on and so forth. So one day I ran into this rather angry-looking professor of Persian literature, with whom I had prior acquaintance. After exchanging the usual pleasantries, in a self-righteous tone he bellowed at me:

--Buddy! You have to get your acts straight. What is this so-called journal you’re publishing? You can’t even spell out your own name correctly! Who has ever seen "Tork" written as "Turk" in Farsi?

Humorously I replied:

--I am decolonizing my name in your colonizing language, buddy! "Turk" is how I call myself in my own language, and that is how I will write it in your imposed language. If you don’t like it, then do not impose your language on me!

Of course, I was able to engage in this act of decolonizing because I was writing from the privileged positions of exile and editor. These privileged positions had empowered me to challenge the oppressive misrepresentation of myself, my language, and my people in the dominant language. Decolonizing acts usually start with seemingly minor acts of self-definition and self-_expression. However, such acts have the potential to give rise to larger and more organized demands for such significant rights as cultural, religious, and linguistic autonomy. For instance, using demands similar to the notion of the right for self-determination, the Inuit community in Canada managed to secure an autonomous self-governing Inuit homeland in 1991. They adopted the name ‘Nunavut’ to refer to the Indigenous land of the Inuit of the central and eastern Arctic, and to the new Territory of Nunavut in Canada's eastern Arctic. In the Inuit language of Inuktitut, Nunavut means "Our Land." The Nunavut Land Claims Agreement is the largest native land claim settlement in Canadian history which establishes clear rules of ownership and control over land and resources in the new Territory, with an area of approximately two million square kilometres, or one-fifth of Canada's landmass. As they say, a journey of one thousand miles starts with a single step.

The Azerbaijani Festival of Babek is a major decolonizing movement initiated by the people of Azerbaijan in an attempt to resist the Iranian government’s politics of assimilation, and cultural/linguistic annihilation of non-Persian communities. It is imperative that Azeri intellectuals and activists articulate this festival to the world as it is, that is, without tarnishing its anti-racist spirit. Now more than ever we need to show to the world that this movement is rooted in the legitimate struggle of the Azerbaijani people for democracy, human rights, and the right for self-determination. As such, the Azeri writers and intellectuals ought to try and cleanse this movement from undemocratic tendencies, signs and symbols that serve to project negative images to the outside world. Festival of Babek is a manifestation of the living soul of Azerbaijan’s history. It embodies the continuous movement of the South-Azerbaijani people for equality and justice. We are all responsible to carry this movement to its final destination within the guiding principles of democracy, human rights, and anti-racist vision.

جاويدانلا بابكين گؤروشو

ميرجليل حسيني (سيد)

بابك پوئماسي «قانلي گونش»
شاعير: ميرجليل حسيني
باشلانيش: منوچهر عزيزي
صفحه آرايئشي: رحمتلي محمدرضا نصيريان
سايي: 3000 جيلد
صحيفه: 99
دَيري : 1000 تومن

بابكين شؤهرتي جاويداني حئيران ائله ميشدير
سانكي بابك آدي مين دردينه درمان ائله ميشدير
بئله بير ائل ايگيدين گؤرمه يه چوخدان تله سيردي
بوينونا قوللاريني هؤرمه يه چوخدان تله سيردي
اوره يي زاق زاق اسيردي
بابكي هئي سوروشوردو٬ قاراسو (1)چاي كناريندان
پيربابانين چيناريندان(2)
جاويدان سوردو آتين تبريزه كيم، اسلحه آلسين
يئنه دوشمن باشينا قورخولو بير ضربه ني چالسين
گؤردو بير هيسلي مكاندير٬ سس وئرير چككيشه سيندان
دوزه لير اسلحه پونهان
دوزه لير گورز-ى گيران، شمشير ايله خنجر-ى بورران
دوزه لير نئيزه، جيدا(3)، چيلله كامان٬ زهريلي پيكان
دايانيب اورتادا ائلخان
ايشله يير ال اله وئرميش نئجه گؤر جومله-يى اصلان
قاريشيب گنج ايله پيران
چاليشير فووج-ى دليران
چاغلايير سينه ده ايمان
بير طرفده قيزارير اود اوجاغين آل ياناغيندا
قولو چيرماقليدير ائلخان٬ دايانيب اود قاباغيندا
چككيشي الده دوروب٬ گؤر نئجه سيندان آياغيندا
چككيشي ووردوغوجا٬ هيئبته باخ قاش قاباغيندا
ايشله يير باخ نئجه غئيضيلي قافلان ساياغيندا
گزيرم من بئله بير نر ايگيد آصلان سوراغيندا
ائده تقديم جانيني ائللره ايخلاص تاباغيندا
دورا ائللر داياغيندا
يانديرا ائل اوجاغيندا
ياشايا داغ قوجاغيندا
تانييا ائل قوچاغيندا
جاويدان گؤردو كى بو ائل ايگيدي اونلا تانيشدي
تيكيليب بير بيره گؤزلر٬ نئجه گؤر سؤز ده دانيشدي
دويغولار گؤزده باريشدي
آروزلار گؤر نه ساريشدي
جاويدان ائلخانينلا گئتدي ياخين اؤز اؤزه دوردو
ايگيدين آديني سوردو
دئدي: بابكدير آديم، شانلي قوچاق جان دا سنيندير
آمما جاويدانا بنزر باخيشين خئيلي دريندير
جاويدان اولسان اگر آي اولو سردار٬ مني ديندير
قورو جانيم وطنيندير
گل گؤزون قورباني آي ائللريمين سيرداشي بابك
بوتون آزاده لرين هم فيكيري، يولداشي بابك
بيليرم ائللريمه قافيله سالار اولاجاقسان
ياراشير قامتينه٬ اوردوما سردار اولاجاقسان
بو يامان گونده ائله شانلي علمدار اولاجاقسان
دورما! تئز مين آتيني٬ سور گئدك الآن بذه بابك
سن گوج اولدون ديزه بابك
ايشيق اولدون گؤزه بابك
سور آتين تئز بذه بابك

اتك يازيلاري:

1- قاراسو: اهر ميشكين يولوندا اولان چاي
2- پيربابا چيناري: قاراسو چايينين يانيندا بير موقددس آغاج (پيرآغاجي)
3- جيدا: سونگو، نئيزه

بابك غيرتي- بابك ناموسو

محرم قاراداغلي

عئشقين اوركلرده، آدين ديللرده،
شؤهرتين ائللرده، جار اولدو بابك.

آزادليق بايراغين آلاركن اله،
دونيا مؤعتصمه دار اولدو بابك

اوخون نيشان آلدي اوسهلين گؤزون،
سارايلار تيتره تدي مينلر حق سؤزون.

دهشتدن ايتيردي مؤعتصم اؤزون،
عزمينله دوشمنين خار اولدو بابك.

پير بابادا چينار چاتدي دادينا،
قوينوندا يئر وئردي ائل قوچاغينا.

قارتال ايگيت، قوربان اولوم آدينا،
آدينلا حاق ديوان قورولدو بابك.

هاردا بير قوچاقدان آد آپارسالار،
اوردا گؤزوموز سني آختارار.

سؤنمز ووقارينا باش ايدي داغلار،
سنه ناموس-غئيرت، يار اولدو بابك

Babək Xorrəmdin ya Bay Bək Şamanist?

Babək Xorrəmdin ya Bay Bək Şamanist? Türkcə

بابك خرمدين يا باىبك شامانيست؟ - به فارسى
بابک

وظيفه ملي و تاريخي همه تركان آذربايجاني است كه فرزند لايق و قهرمان خود بابك خرمدين را بطور شايسته مورد ارزيابي و قدر داني قرار دهد.
اين شناخت نياز به تحقيق و نگرشي مستقل از افسانه ها مي باشد . اين مقال آغازي براي شناسايي بابك خرمدين از زاويه ايي نوين ميباشد ودر عين حال نياز به تحقيق فراوان دارد. اميد است محقيقين محترم با گذشت زمان در اين مورد تحقيقات لازم را انجام دهند .
بدينوسيله در منبع يابي ، راهنمايي و تصحيح اثر زير دست از دوستان و عزيزان : دكتر ضيا صدرالشرافي ( محقق و تاريخ شناس)، دكتر فريدون قوربان سوي(ادبيات شناس و نجوم شناس)، اوختاي اورمولو، ناتوان محمود اوا و آرزو فرضعلي اوا كه در اين امر مرا ياري فراوان نموده اند از زحمات ايشان سپاسگزاري وقدر داني مي كنم.
اثر مورد نظر را به ملت آزاديخواه و قهرمان پرور آذربايجان اتحاف ميكنم. اميد است كه در راه رسيدن به استقلال و آزادي ملت آذربايجان مفيد واقع شود.

صالح ايلدريم

پيش گفتار

آرزوي خلق در نيل به آزادي

آنگاه كه درد و حرمان خلق از حد معمول فراتر رود و كاسهُ صبر و تحمل آن لبريز شود،يا به كنجي خزيده در نوميدي فرو ميرود و يا اينكه به زادن قهرمانان رو ميآورد. قهرامان را نيز عنصر زمان ميپرورد و هستي ميبخشد. زاماني كه توان واراده انسان و روح سركش وي با احساس وطن پرستي و عشق به مردم توام ميگردد ، زمينه براي پيدايش فرزندان حقيقي ملت فراهم ميگردد.چنين قهراماناني نيز به نوبه خود با عهد و پيمان خويش در راه خدمت به مام ميهن در مقابل ظلم و جور و حيله دوشمنان مي ايستند و در نتيجه پيروز ميگردند و يا شهيد ميشوند.
اينان فريب سخنان دروغين بيگانگان را نخورده ملت خود را از خواب غفلت رهانيده و خود همچون سلاحي آماده رزم پا به ميدان نبرد مي نهند .
شكي نيست كه هر خلقي نيازمند قهرامانان است.هر ملتي بر اساس جهان بيني ها و آرزو هاي خود در نيل به آزادي براي خود قهراماناني مي پرورد،ياد و خاطر آنان را عزيز مي دارد ، برايشان سرودها مي سرايد و به افسانه سازي ها مي پردازد. قهرمانان نيز در شبهاي دراز و سرد زمستاني بشكل
قصه هاي مادر بزرگان قلب و روح كودكان را تسخير ميكنند .اينچينين است كه مي توان گفت ملت بي قهرمان در حكم كسي است كه يوغ بندگي ديگران را بر گردن دارد.هر ملتي قهرمان خود را با روح و جان خود آميخته ميزايد و خود نيز در پي آن است كه شبيه قهرمان خود باشد.
ريشه تاريخ قهرماني تركان آذربايجان پيشينه اي بس دراز دارد و به ازمنه بسيار قديم بر ميگردد.در اين ميان،بابك بعنوان قهرماني زنده در روح و جان ملت خويش با آن عظمت ودلاوريهاي فراموش نشدني خود در جايگاهي بس رفيع از زمان ايستاده است.
او،تنهابه خاطر عشق به آزادي و ميهن پرستي ودر اعتراض به جور جنايت خلفا در اشغال سرزمينش ودر دفاع از ناموس زنان و دختران اين آب و خاك شمشير به دست گرفت وبه نبرد پرداخت. قيام و نبرد او هرگزرنگ و بوي ديني نداشته و به خاطر اختلافات مذهبي نبوده است. بر كسي پوشيده نيست كه مردان سر افرازي را همواره نه در ميدان نبرد،بل بشكل ناجوانمردانه از راه حيله و فريب به اسارت گرفته اند. سر نوشت او نيز چيزي جز اين نبود. بعد از اسارت، تصّور احساس و هيجانات وي بهنگام جدايي از قلعه بذّ و نيزدوري از خلق و همرزمان خود بسيار مشكل است. بابك را با دست و بال و بسته و پيچان در پارچه و طناب به قصد اعدام در حفاظت يك اوردوي بزرگ نزد خليفه ميبرند.
بابك الگويي براي نسلهاي بعدي ملت خويش است. او شخصيتي است كه يك روز در آزادي را بر چهل سال زندگي در اسارت ترجيح ميدهد.
ملت از آن روي چنين قهرماناني را مي پرورد كه در سايه ايشان تك-تك افراد آن ملت به دركي عميق از حضور واقعي خود در عرصه وجود و رهايي نسلهاي آينده از مشكلات روي در روي نسلهاي پيشين دست يابند. فرزندان خلق هرگز نبايد يكي بصورت قهرمان،ديگري بعنوان فردي ترسو پا به عرصه زندگي نهند. فرد-فرد هر ملتي بايد توان آن را داشته باشد كه با قهرمانان شجاع خود در صفي واحد قرار گيرند. چرا كه انسان بصورت موجودي آزاد به دونيا مي آيد. انسان تنها هنگامي به بندگي ديگران گردن مي نهد كه قبل از آن مغلوب نفس خويش شده باشد. با اينهمه انسان بصورت فطري موجودي آزاد است و همواره در پي آزادي است. هيچ كس قادر نيست ملتي را كه در پي يك زندگي آزاد و شرافتمندانه است به بندگي بكشد.
قهرمانان سمندر وار ميسوزند . از هر ذره نور خود سمندر رهايي جديد مي آفرينند و از هستي خود در روشنايي راه خلق خويش مي گذرند . در تاريخ يك بابك زيست و اينك ميليونها بابك ادامه دهنده راه او مي باشد.

دكترفريدون قوربان سوي

بابک خرمی يا بای بک شامانيست؟

تحقيقاتی که تا به حال در رابطه با بابک يا خرمی ها به عمل آمده است چه ازنظر هويت، چه از نظر باورهای مذهبی، آداب و رسوم ويا ماهيت حرکت خرمی ها نتايج متناقضی ارائه می دهند. بعضی ها معتقد هستند که خرمی ها زرتشتی بودند و برای احيای حکومت ساسانيان قیام کرده اند، برخی آنها را بدلیل قربانی کردن گاو از معتقدین آیئن مهر محسوب داشته اند، بعضی ها آنها را مزدکی می پندارند، بعضی ها مانوی، بعضی ها هم دنباله روی ابومسلم خراسانی می شناسند. در اين اواخر هم می گويند که بابک خرمدين مسلمان و شيعه دوازده امامی بود.
خود اين موضوع که بابک را به اديان مختلف نسبت می دهند و تزهای مختلفی درباره باورها و خواسته های خرمی ها ارائه میکنند. بيانگر عدم صحت اين ادعاها و نظریه صرف بودن آنهاست که نيازمند تحقيقات بيشتر می باشد. چرا که اگر ثبوتی برای يکی از اين نظريه ها موجود بود اينهمه اغتشاش نظری و تناقض گوئی حاصل نمی شد. سئوال اين است که چرا در رابطه با بابک خرم دین ويا حرکات خرمی ها چنين نظريه های متفاوت وجود دارد؟ و بعبارت دیگر عامل اين اشتباهات یا اختلافات چيست؟
به نظر بنده عامل اصلی اين خطاکاری ها محدود کردن بابک در چهارچوب افکار و عقايد منسوب به ايران و جستجوی شخصيت و باورهای وی دراين محدوده عقيدتی می باشد. صرفاً به اين خاطر هست که هرکسی به نوعی می خواهد برای بابک يا خرمی ها شناسنامه ای صادر کند که آن شناسنامه مخصوص و مخصوص ايران و ايرانی هست. اشتباهات دقيقاً از اين جا سرچشمه می گيرد. عدم توجه به شرايط سياسی و تاريخی زمان مزبور موجب نتايج متناقض و نادرست شده است. برای شناسائی بابک ابتدا بايد شرايط منطقه، قدرتهای منطقه و همچنين باور و اعتقادات، شرايط جغرافيائی و ترکيب ملی را شناخت تا به نظريه دقيقتری رسيد.
متأسفانه در رابطه با بابک و حرکات خرمی محققين يکی از سه امپراطوری مهم را که تأثير عميق در منطقه چه ازنظر نظامی، جغرافیایی و عقيدتی داشتند بکلی فراموش کرده اند. يعنی امپراتوری خزران که از طرف محققين مساوی با امپراتوری روم و عرب ارزيابی شده است. اگر در مطالعه تاريخ آذربايجان، ايران، ارمنستان، بيزانس، روس و غيره امپراتوری خزران تورک و تأثيرات آن به اين دولتها و ملل مورد مطالعه و تحقيق قرار نگيرد، آن مطالعه ناقص است و نتيجه حاصل از آن نيز ناقص خواهد بود.
دقيقاً به همين خاطر برای شناختن بابک و خرمی ها ابتدا بايد خزرها را شناخت، چرا که به خاطر همزبانی، هم دينی و همجواری تأثيرات بسيار عميق در آذربايجان و نهايتاً در حرکات خرمی ها چه ازنظر سياسی و چه فرهنگی داشته و عنصر تعيين کننده در سياست منطقه بوده است. لذا برای شناختن دقيق تأثيرات خزران در آذربايجانيهای همزبان خود ابتدا بايد به تاريخ حضور ترکان قبل و بعد از آريائيان در آذربايجان اشاره ای هرچند کوتاه بکنيم.
مراحل مهاجرت و سکونت ترکان در آذربايجان:
قبل از اينکه آريايی زبانان در قرن نهم قبل از میلاد به فلات ايرات مهاجرت کنند ملل التصاقی زبان (ترکها) هزاران سال بود که در اينجا زندگی کرده و تمدنهائی بوجود آورده اند. کتيبه هائی که از ترکان قديم (سومری، عيلامی، اورارتور و غيره، مانده شاهد اين مدعاست. تاريخ نويسان متعصب با سرپوش گذاشتن به اين کتیبه ها سعی بر آن دارند که اثبات کنند ترکها در همين اواخر( یعنی هزار سال قبل ) به اين مناطق مهاجرت کرده اند تا از اين طريق تمدن ترکان را پشتوانه تاريخی خود قلمداد کرده و تصاحب کنند. درحالی که دردوران پهلويها کتیبه های جعلی ساخته می شد تا قدمت فرهنگ آريائی و اصالت آنرا اثبات کنند، از ترجمه کتيبه های حقيقی که پشتوانه فرهنگی فلات ايران را تشکيل می دهد طفره می رفتند و اين سياست هنوز هم ادامه دارد. اما با استناد به تاريخ، حضور ترکان در اين فلات تاريخ چندهزارساله دارد. طبری می گويد: «منوچهر در آذربايجان با ترکان جنگيد... کيخسرو و فرزندان او در آذربايجان با ترکان جنگيدند.. و گشتاسب در آذربايجان با ترکان جنگيد و عده زيادی از آنها را کشت ». وی حدود ترکان را از آسيا تا روم می داند. اين نوشته حضور ترکان را درآذربایجان حداقل همزمان به دوران کيانيان می رساند.
«مهاجرت ترکان به ايران از 4000 قبل از ميلاد "و پیش تر از آن" از آسيای ميانه آغاز و ازطريق دربند و داريال به طرف شرق و جنوب آغاز میشود ... اين مهاجرت به جنوب از مسير آذربايجان می گذشت به همين خاطر آذربايجان (شمالی و جنوبی)، همدان، قم، قزوين، زنجان، تخت سليمان و سرزمين مابين اينها مسکن التصاقی زبانان يعنی قوتی، هوری، ماننا، اوراتوری، سابير و ايشغور و غيره شده بود... واقعیت این است که بگويم از آنجائيکه تاريخ نشان می دهد التصاقی زبانان- ترکهای قديم در اين مناطق می زيستند» . پس تابه حال هنوز آريائيان به ايران نيامده اند ولی ترکان در آن ساکن هستنند.
ادامه می دهيم:
«اولين مهاجرت اقوام ترک به آذربايجان در قرن هشت قبل از ميلاد، به قولی با مهاجرت سکاها (اسکيت ها) شروع می شود. مهاجرتهای بعدی در قرنهای چهارم و پنجم ميلادی با آمدن هونها صورت گرفته است. در منابع ارمنی از هونهای سفيد به نام خيلندورک يا خيلنتورک ياد شده (مارکورات، ايرانشهر، ص 96) و شهر بلاساغون در مغان جنوبی مرکز آنها بوده است. (بلاساغون نام یکی از شهرهای ترکستان شرقی نيز هست). ترکان قديم بلغار، خزر، آغاچری و سابيرها که به اروپای شرقی هم مهاجرت کردند، به آذربايجان آمدند و دراينجا سکونت نمودند. مورخين ارامنه از اين مهاجرت ها بتفصيل ياد نموده اند. (آباس کاتينا، موسی خرنی 150وMelanges Asiatiques. V وK. Kunik) آغاچريها که از اقوام خزر محسوب می شوند در سال 460 ميلادی و هشت سال بعد از آنها ساری اوغورها (اوغورهای زرد) به جنوب قفقاز آمدند و درسال 488 با ساسانيان به نبرد برخاستند. نام آغاچريها در دوران های بعدی، مثلاً در حمله هلاکو به قلعه الموت در تواريخ آمده و گاهی هم به شکل قاچاری ثبت شده است (Spiege 1Iranische alterum و374 و Skunde. III) رئيس سابيرها آمبازوک در سال 508 با قباد پدر نوشيروان جنگ کرد ولی فرزندانش با او پيمان بستند و عليه روم جنگيدند. در سال 515-516 ميلادی ارمنستان را اشغال کردند و تا قونيه پيش رفتند. بطور کلی تا پايان سلطنت قباد، اران، گرجستان و منطقه شمال آذربايجان در دست خزرها و اقوام نزديک آنها بود. از اين جهت به اين مناطق کشور خزرها نيز گفته اند (بلاذری 194، طبری، ابن خرداد به، تاريخ يعقوبی) و شهر قباله مرکز اينها بوده است. (کلمه خزر با گزر «گردش می کند» از يک ريشه است).... در زمان حمله اعراب عده ساکنين ترک زبان اين منطقه قابل توجه بود. روايت وهب ابن مُنبّه در کتاب التيجان ابن هشام (چاپ حيدرآباد) مؤيد اين مدعاست. در اين کتاب آمده است که روزی معاويه از مشاور خود عبيدبن ساريه پرسيد که آذربايجان چيست؟ عبيد در جواب گفت اينجا ازقديم کشور ترکان بود ». دراین مورد دکتر ضیاصدرالشرافی معتقد است که کلمه خزر با کوچر ( کسی که کوچ میکند) بی ارتباط نیست. «بنا به نوشته هردوت ترکان در قرن هفتم و هشتم قبل از ميلاد از شرق بطرف غرب مهاجرت کرده و به سکاهای غرب پيوستند و طبقه حاکم آنها را تشکيل دادند. افراسياب "آلپ ار تنگا" هم خاقان آنها بوده است (تورک ميلی کولتورو. صفحه 204. ابراهيم قفس اوغلو 1984) ».
دانلوپ به نقل از بلاذری به عنوان منابع موثق اوليه (متوفی 892 ميلادی )، می نويسد؛ «قباد (488-531) يکی از سرداران خود را به پيکار خزران فرستاد که در آن هنگام جورزان (گرجستان) و ارّان (آلبانها) را در جنوب کوهستان قفقاز تصرف کرده بودند... يعقوبی نقل می کند. خزران برهمه شهرهای ارمنستان دست يافتند. پادشاهی داشتند که «خاقان» گفته می شد. او را جانشينی بود که y-z-i-d b-lash {يزيد بلاش؟} می خواندندش و بر اَران، جورزان بسفرجان و سيسجان حکومت می کرد. اين استان را ارمنستان چهارم می گفتند که قباد پادشاه ايران آن را فتح کرد و تا باب اللان (دربند آلان) صدفرسخ- که سيصدوشصت شهر داشت به انوشيروان تعلق يافت. پادشاه ايران بر باب الابواب (دربند) طبرسران و بلنجر دست يافت و شهر قاليقلا و شهرهای بسيار ديگری ساخت و مردمی از پارس را در آنها جای داد. سپس خزران بر آنچه پارسيان از دست آنها گرفته بودند دست يافتند. چندی در تصرف آنها ماند تا آنکه روميان بر خزران غالب شدند و بر ارمنستان چهارم پادشاهی نصب کردند که «موريان» گفته میشد ». درضمن در توضيح شماره (85) می نويسد که به گفته بلاذری و ابن خردادبه، اران، جورزان و سيسجان در سرزمين خزر قرار دارد. همچنين در صفحات قبل به جنگ ترکان و کيخسرو اشاره می کند که ما از طبری در ابتدا نقل کرديم.
طبری می گويد «انوشيروان شاهنشاهی خود را به چهار ايالت يا ساتراپ نشين بزرگ تقسيم کرد که يکی از آنها آذربايجان و نواحی اطراف آن سرزمين خزرها بود... وی مردم بنجر، بلنجر و اقوام ديگر را- که شايد خزرها باشند که به ارمنستان حمله کرده بودند شکست داد و 10000 نفر از بازماندگان آنان را مجبور به اقامت در آذربايجان کرد» .
رحيم رئيس نيا به نقل از تجارب الامم ترجمه ابوالقاسم امامی و تاريخ سياسی ساسانيان ص 780 و يادداشت های انوشيروان ص 19-16 می نويسد: «ترکان (خزر) که در شمال باشند، از تنگدستی که بدانان روی آورده بود برای ما نوشتند و گفتند که اگر به آنان چيزی ندهيم، ناگزير با ما از در جنگ درآيند و از ما چند چيز خواستند: یکی اينکه آنان را از سپاهيان خويش کنيم و برای آنان وظيفه ای مقرر داريم که بدان زندگی کنند، ديگر اين که از خاک گنجه و بلنجر و آن سامان زمين هايی به ايشان دهيم که از آن روزی خورند... در سی هفتمين سال شهرياری ما (يعنی سال 567 ميلادی) و چهارده قوم از ترکان خزر که هرکدام را شاهی بود به من نامه نوشتند، در آن تنگدستی که بديشان روی آورده، و نيز از بهره ای که از بندگی مان داشتند، سخن گفتند و از ما خواستند که روا داريم تا با ياران خود به چاکری نزد ما آيند و از ما فرمان برند و خواستند تا از آنجه پيش از شهرياری ما از ايشان سرزده چشم بپوشيم و آنان را با بندگان ديگر خويش يکسان بدانيم و این که هرگاه آنان را به جنگ و جز آن فرمان دهيم چون یاران پاکدل از ما فرمان برند. پس در پذيرفتن ايشان چند سود يافتيم: يکی شکيبايی و دليريشان، ديگر اين که بيم داشتيم به انگيزه نياز به سوی قيصر و پادشاهان ديگر روند و آنان بديشان برما نيرومند گردند. در گذشته نيز قيصر برای نبرد با شاهان باج گذار ما اينان را به کمترين مزد به مزدوری گرفت و در آن جنگ به ياری همين ترکان پرشکوهی داشت. زيرا ترکان از خوشی های زندگی بهره ای ندارند و زندگانی سخت آنان را به سوی مرگ گستاخ کند. بديشان نوشتم، هر که را که به فرمان ما گردن نهد بپذيريم و آنچه داريم از کسی دريغ نکنيم و به مرزبان دربند در نامه ای فرمودم تا آنها را پياپی به کشور اندرون کند. آنگاه به من نوشت که از ترکان 50000 تن با زنان و فرزندان و بستگان و از سرانشان 3000 تن با زنان و فرزندان و بستگان خود به نزد او آمده اند. چون گزارش به من رسيد خوش داشتم که ايشان را به خود نزديک کنم تا نيکی ها و نواخت های مرا ببينند و با سرداران من آشنا گردند. تا هرگاه با سرداری ايشان را به جنگی فرستيم دل از يکديگر آسوده دارند. پس راهی آذربادگان شدم و چون در آنجا فرود آمدم بديشان بار دادم. در آن هنگام ارمغانهای شگفتی از قيصر به من رسيد و فرستاده خاقان بزرگ، فرستاده خداوند خوارزم، فرستاده شاه هند... و بسياری فرستادگان ديگر و بيست و نه شاه در يک روز به نزد ما آمدند. و چون به آن پنجاه هزار تن از ترکان رسيدم فرمودم تا به صف شوند و بر اسب نشستم تا از آنان سان ببينم، در آن روز، ياران من، و آنان که تازه به من پیوسته و به فرمان و بندگی من در آمده بودند، چندان بودند که در دشتی به درازای ده فرسنگ نمی گنجيدند. پس خدا را سپاس بسيار گفتم و فرمودم تا آن ترکان و خانواده هاشان به هفت دسته شوند و بر هرکدام يکی از ايشان مهتر گردانيدم و زمين هايی بديشان اقطاع کردم و بر ياران ايشان جامه پوشاندم و روزی مقرر کردم و آب و زمين بديشان دادم، برخی شان را با يکی از سرداران خويش در برجان و برخی را با سرداری در اران، و برخی شان را در آذربايگان جای دادم و ايشان را در مرزهايی که بدان نياز بود، بهر کردم و به مرزبان سپردم. و تاکنون هر فرمانی که بديشان دهيم و به شهر و مرزی فرستيم با پاکدلی بکوشند و ما را شاد کنند»
به غير از اينکه ترکها از قديم در اين مناطق ساکن بودند يعنی غير از آنهائی که پیش از 4000 قبل از ميلادی پيوسته مهاجرت کرده بودند و هردوت نيز به مهاجرت آنها در قرن هشتم قبل از ميلاد اشاره کرده است، مجدداً شاهد اسکان اجباری 10000 تن از ترکان توسط انوشيروان در آذربايجان و همچنين اسکان اختیاری 50000 نفر ديگر آنرا به اضافه خانواده و بستگانشان باز توسط همان پادشاه در آذربايجان هستيم. باز ديديم که انوشيروان برای قطع ارتباط ترکان شمال با جنوب و به هم زدن ترکيب ملی و ايجاد سد درمقابل پيشروی ترکان، پارسها را در دربند، طبرسران، بلنجر و بيلقان اسکان می دهد. اين روایت در واقع سبب اشتباهات بعدی محققين شده که فکر بکنند زبان قديمی آذربايجان فارسی بوده است. و همچنين منشأ تات ها که امروز در بعضی جاهای آذربايجان ديده می شود همین فارسهای اسکان داده شده توسط دولت ساسانی می باشد که ترکان بدليل اينکه زبان آنها را نمی دانستند آنها را (فارسهای اسکان داده شده در آذربايجان را) تات می گفتند (دربین ترکها تات به معنی بیگانه یا غریبه است). البته در اين اواخر روشنفکران فارسی زبان سعی می کنند از بودن همین تات ها در آذربايجان به اين نتیجه برسند که گویا اينها باقیمانده های زبان قديم آذربايجان (آذری از نوع پهلوی آن!) هستند!!!
برمیگرديم به موضوع اصلی . علت نوشتن نمونه های فوق این بود که از ترکیب ملی منطقه در پروسه تاریخ آگاه شویم چرا که در صفحات بعد خواهیم دید که این ترکیب ملی تأثیرگذاری خزران و دیگر ترکان را در آذربایجان کمافی السابق آسانتر کرده است که خرمی ها نمونه بازر این ادعا هستند. لذا بدون شناخت امپراتوری ترک خزر که بخشی از هویت ملی آذربایجان را تشکیل می دهد شناخت درست خرمی ها ممکن نخواهد بود و به میزانی که بابک یا خرمی ها را در درون فرهنگ و باورهای آریائی محدود و جستجو کنیم ره بجائی غیر از تناقضات موجود نخواهیم برد که خرمی ها را زردشتی، مهری، مزدکی، مانوی، هواداران ابومسلم ویا مسلمان دوازده امامی و امثال اینها معرفی می کند. بنابرهمین اصل هم قبل از شروع به خرمی ها ابتدا نگاهی کوتاه به امپراتوری خزران ازنظر سیاسی، مذهبی و فرهنگی کرده سپس به خرمی ها پرداخته و با مقایسه خرمی ها با امپراتوری خزر و ساسانی، تشابه و همخوانی عقاید و سیاست خرمی ها با خزران و تضاد و تناقض خرمی ها با ساسانیان یا فرهنگ آریائی را نشان خواهم داد.
ترکهای خزر:
پريسکوس (prescus) سفير روم در دربار آتيلا در سال 448 ميلادی و زاخاريا(Zacharia Rhetor) در اواسط قرن ششم ميلادی از خزرها به عنوان تابع و متحد هونها یاد می کنند... در اواسط قرن هفتم میلادی خزران با تابع کردن سابیرها، اویغورها، بلغارها و دیگر ترکان، امپراتوری خزر را تشکیل دادند که چهارصد سال حکومت کردند . دانلوب و آرتورکسلر با استناد به کتاب فارسنامه بلخی می نویسند: «در شاهنشاهی خسرو انوشيروان سه تخت زرين وجود داشت که مخصوص بيزانس – چين و خزران بود که کس ديگر غير از اينها نمی نشست» . منظور از چین همان ترکستان ایستیمی خان است. فردوسی و نظامی نیز ترکستان را چین مینامند.
کنستانتین پروفیروژنیتوس (959-913) امپراتور بیزانس در کتاب خود می نویسد برای نامه هایی که به روم و پاپ فرستاده می شد تمبرهای به قیمت 2سولیدوس (سکه یونانی) و برای نامه هایی که به خاقان و خزر فرستاده میشد به قیمت 3سولیدوس تعیین کرده بودم . آرتامونوف می نویسد که این حمله خزران به عربها بود که کمک کرد تا بیزانس بتواند درمقابل اعراب مقاومت کند .
مطالب فوق بیانگر اهمیت امپراتوری خزر مییباشد. ناگفته نماند که بعضی از تاریخ نویسان معتقد هستند که اگر امپراتوری خزر درمقابل مسلمانان تازه نفس که با شوق شهادت و ترویج اسلام هجوم گسترده ای را آغاز کرده بودند مقاومت نمیکرد تاریخ اروپا امروز به نوع دیگری میبود.
امپراتوری خزر از کوههای آلتای تا ماورای دریای سیاه وسعت داشته و از جنوب بعضاً تا «موصول و نزدیکی های دمشق» ادامه داشت. بعضی از تاریخ نویسان خراسان را نیز مرز خزر می دانند که فعلاً موضوع این مقاله نیست. در این نوشته سعی بر آن است که تأثیر خزران در فرهنگ و سیاست آذربایجان را روشن کنیم. به همین خاطر هم بحث ما فعلاً محدود به این منطقه و حضور خزران در آذربایجان و همسایگی آن خواهد بود.
درسال 650 میلادی خزرها اعراب را شکست داده و تاگیلان تعقیب می کنند . درسال 725 خزران در آذربایجان با اعراب وارد جنگ شدند و حارس ابن عمرو خزرها را شکست داده تا رود ارس به عقب راند... درسال 728 خزرها دوباره وارد آذربایجان شده و اینبار نیز حارث ابن عمرو آنها را شکست می دهد... درسال 730 خزران به رهبری پسر خاقان در ورثان جنوبی به عربها حمله و با جراح سردار عرب می جنگند. جراح قادر به ممانعت از پیشروی خزران نشده به اردبیل عقب نشینی میکند... بعدها خزرها در دامنه ساوالان با نیروی اعراب نبرد نموده، جراح را کشته و زن و فرزندش را اسیر و شهراردبیل را فتح و از آذربایجان گذشته به دیار بکر و حوالی موصول پیشروی میکنند .
چنانچه مشاهده گردید تاحالا بارها حضور خزران در آذربایجان به شهادت تاریخ روشن می شود. دقت شود در سال 650 میلادی خزرها عربها را از آذربایجان بیرون می کنند و تا گیلان پیشروی می کنند و در سال 725 حارس ابن عمرو آنها را شکست داده تا رود ارس عقب می راند. این واقعه تاریخی و سند مربوط به آن اثبات می کند که خزرها 650 تا 725 در آذربایجان جنوبی بودند و اعراب آنها را تا رود ارس و نه حتی آنطرف رود بلکه تا رود ارس عقب می رانند. باتوجه به یکی بودن منشاء فرهنگی آذربایجانیها و خزرها که بعداً صحبت خواهیم کرد در این کشاکش و آمدن مکرر خزران به آذربایجان طبیعی هست که هربار تعدادی از خزران در اینجا ماندگار شوند.چرا که ییلاقهای آذربایجان به خصوص اراضی مرغوب مغان نظر ایلات مهاجر و مهاجم را جلب میکرد. و ازطرفی همزبانی و هم فرهنگی اسکان خزرها در آذربایجان را آسانتر میساخت.
«سید ابن عمرو العرشی برای نجات مسلمانانی که در ورثان در محاصره خزران بودند از ایرانیان مسلط به زبان خزر استفاده کرده و آنها از داخل خزرها گذشته به محاصره شده گان خبر دادند که نیروهای کمکی در راه هست. با محاصره بجروان، خزرها عقب نشسته و با نزدیک شدن سید از محاصره ورثان دست کشیده دوباره راهی اردبیل شدند ».
این ایرانیهایی که زبان خزری را بلد بودند کی ها بودند؟ اینها همان ترکان آذربایجان بودند که بدون هیچگونه مشکل می توانستند براحتی در منطقه مورد تصرف خزر رفت و آمد کنند. قبلاً اشاره کردیم که ترکها از هزاره های قبل از میلاد در آذربایجان ساکن بودند و در سالهای 579-531 انوشیروان ده هزار از خزران را به سکونت در آذربایجان مجبور کرد. در مرحله بعد مجدداً 50،000 با خانواده هایشان و 3000 دیگر از روئسایشان را در آذربایجان جای داد. وقبل از آن نیز بیاد داریم که خزرها تا گرگان پیش آمده و طلب خراجهائی را کرده بودند که قرار بود به آنها بدهند و داده نشده بود . تمامی اینها از حضور مکرر خزرها در آذربایجان خبر می دهد که بعداً خواهیم دید که این کشورگشائی خزران چه تأثیر عمیق سیاسی فرهنگی در آذربایجان شمالی و جنوبی گذاشته است. چرا که باورهای مذهبی، سیستم رهبری، دمکراسی و سیاست خارجی و حقوق زن در هر دوی اینها عین هم است. و ازطرفی در همجواری نزدیک باهم هستند چرا که قرارگاه و یکی از دو پایتخت اصلی خزرها در داغستان امروز واقع است .
آرتورکسلر تحقیقات مفصلی درباره خزران و پذیرش کیش یهودیت ازطرف آنها انجام داده است اما شوونیستهای فارس سعی می کنند که نوشته های وی را بی اعتبار نشان دهند. برای همین منظور توضیح کوتاهی از وی ضروری می نماید. آرتورکسلر اهل مجار تحقیقات وسیعی درباره ظهور، پذیرش یهودیت و افول امپراتوری خزران انجام داده است. برای بررسی دقیق خزران تمامی منابع عربی- عبری، روسی، لاتین و ارمنی را بدقت مطاله کرده و درعین حال تمام نوشته های محققین تا دوران خودش را بدقت بررسی نموده و درنتیجه این تحقیقات کتابی بنام قبیله سیزدهم نوشته است که درسال 1982 توسط آقای جمشید ستاری به فارسی ترجمه شده است. کسلر منابع خود را به دو دسته تقسیم می کند. منابع دست اول یادداشتها و نوشته های همزمان با امپراتوری خزران میباشد ازجمله کتاب «دولت» نوشته کنستانتین پروفیروژینتوس در سال 950 میلادی، یادداشتهای ابن فضلان سیاح عرب که درسال 921 میلادی سفر خود را آغاز و مشاهدات خود را ثبت کرده و تاریخ طبری921– استخری 932، مسعودی 956- ابن حوقول 977 و یاقوت 1179-1229-میباشند، منابع بعدی منابع روس، ارمنی و همچنین محققین معاصر ازجمله توینبیToyenbee بوریBury – ورنادسکیVernodski، بارونBaron، مکارتنیMacartney، پولیاک Polukو غیره. مهمتر از همه شرقشناس بزرگ اریک کاهلEric Kahle، که تحقیقات مفصلی درباره خزران داشته و شاگرد او (استاد دانشگاه کلمبیا دانلوپDouglas Morton Dunlop) و ذکی ولدی توغان که یادداشتهای ابن فضلان را ترجمه کرده و غیره که مطالعه آنها را برای خوانندگان خود توصیه می کنم.
باورهای مذهبی خزران:
ابن فضلان در 21 جون 921 از بغداد حرکت و مشاهدات خود را ثبت کرده است. او به شامانیزم در بین خزران اشاره می کند و توضیح میدهد «در بین باشقیردها به درخت نیایش می کنند توسط مترجم از یک نفر پرسیدم که چرا به درخت پرستش می کنند. آن شخص جواب می دهد که از آن آفریده شده ام و به غیر او خدا نمیشناسم... در میان ایشان کسانی هستند که به وجود دوازده خدا معتقدند:
خدای زمستان، خدای تابستان، خدای باد، خدای درخت، خدای مردم، خدای چهارپایان، خدای آب، خدای باران، خدای شب، خدای روز، خدای مرگ، خدای زمین. خدایی که در آسمان است بزرگترین آنها میباشد و درعین حال با سایر خدایان متفق است و هریک از آنها از کار شریک خود رضایت دارد. تعالی الله بما یقول الظالمون علواً کبیراً. گروهی از ایشان را دیدم مار می پرستیدند، طایفه دیگر آنها ماهی و جمعی هم کراکی (بلدرچین) را پرستش می نمودند... اینها به خدا ایمان ندارند فقط بزرگان خود را ارباب می خوانند. وقتی یکی از ایشان بخواهد با رئیس خود در کاری مشورت کند می گوید ای خدا (یارب) در فلان کار چه کنم... همچنین زن هیچ چیز از بدن خود را از هیچ کسی نمی پوشاند... این مردم طهارت نمی گیرند، غسل جنابت و شست و شو نمی کنند... ».
ابن فضلان در قرن دهم میلادی شامانیزیم رایج دربین خزران را به شکل فوق بیان می کند. میرعلی سیداوف می نویسد: «شامانیزم قبل از هر چیز ریشه در افکار اجداد ترکمان دارد ». درجای دیگر می گوید: بین ترکهای قدیم اولئگن یعنی آفریننده آسمان و خدای آسمان است. دربین یاقوتها شامان سفید یا خدای ماه، ارلیک (خدای زمین). چنار، کوه و نوعی ماهی و... را پرستش می کردند.
البته خزرها در رویاروئی با دو ایدئولوژی توسعه طلب یعنی اسلام و مسیحیت که موجب درگیریها و تنشها نیز میشد سیاست ماهرانه ای اتخاذ کردند که فشار هر دو امپراتوری را در بین اتباع خود و در میان آندو تحلیل ببرند. چرا که درصورت پذیرش هرکدام از ادیان مذکور استقلال خود را ازدست داده و تحت سیطره یکی از این دو در میآمدند. لذا برای حفظ استقلال خود یهودیت را پذیرفتند. چرا که ازیک طرف دین یهود به عنوان دین آسمانی و صاحب کتاب مورد قبول هردوی آنها یعنی اسلام و مسیحیت بود و ازطرف دیگر خود دین یهودیت درحال افول بود و هیچ اقتداری نداشت تا استقلال امپراتوری خزر را به خطر اندازد. امروزه اکثریت یهودیان را بازماندگان خزرها تشکیل میدهند. یهودیت بعنوان دین دولتی قبول شد ولی اینها درواقع به اسم یهودی بودند چرا که رسوم آنها را عمل نمی کردند. مراسم سبت و ختنه دربین خزران موسوم نشد و ملت به دین سابق خود یعنی شامانیزم وفادار ماندند. به همین دلیل هم تاریخ نگاران وقتی از دین خزرها صحبت می کنند می نویسند که خاقان و اطرافیان او یهودی هستند. این تأکید صرفاً از اینجا نشأت میگیرد که یهودیت دین عمومی نشد و حتی باز تاریخ نگاران از قاضی های یهودی، مسلمان، مسیحی و کفار که به عقل حکم می کنند را نیز قید کرده اند. مسعودی می گوید: «در این شهر مردمانی از مسلمان، نصاری و یهود و پیروان جهالت بسیار است. شاه و اطرافیان وی و قوم خزر بر کیش یهودند که شاه خزران به دوران هارون الرشید یهودی شد »... آنهایی را که مسعودی بعنوان معتقدین و پیروان جهالت یاد میکند همان شامانیست ها هستند که هیچکدام از این ادیان را نپذیرفتند. مسعودی ادامه میدهد: «در پایتخت خزران هفت قاضی هست. دوتا برای مسلمانان، دوتا برای یهودیها که به تورات حکم کنند، دوتا برای ناصریها که به انجیل حکم کنند و یک نفر برای سقالبه (اسلاوها) روس و سایر اهل جهالت که به عقل حکم کنند... و در سرزمین آنها تاجر و صنعتگران مسلمان و ... وغیره زیاد است که به خاطر عدالت و امنیت خزریه از کشور خود به آنجا فرار کرده اند و برای خود مسجد هم ساخته اند ». کسلر مینویسد که خزرها نسبت به ادیان دیگر در مقایسه با روم و امپراتوری اسلام برخورد ملایم داشتند .
به این ترتیب شاهد دمکراسی و امنیت و عدالت در خزریه هستیم که امپراتوریهای همزمان آنها نداشته اند و به همین دلیل هم یهودیان و مسلمانان از کشورهای خود گریخته و به خزریه می آمدند. این دمکراسی و احترام به عقاید را در خرمی ها هم خواهیم دید.
سیستم دولتی خزرها:
منابع موجود حاکی از سیستم دوشاهی در بین خزران است که یکی را خاقان و دیگری را خاقان بیک می نامیدند. خاقان بودن ارثی نیست بلکه بنا به لیاقت شخص انتخاب می شود و برای مدت معینی حاکمیت را در دست دارد که خود حکایت دیگری از دمکراسی در امپراتوری خزران میباشد. ابن فضلان مینویسد: «اما پادشاه خزران خاقان نام دارد فقط هرچهار ماه یک بار برای گردش بیرون می آید. او به نام خاقان بزرگ خوانده می شود و جانشین (خلیفه) او را «خاقان بیک» می نامند. این شخص فرماندهی سپاهیان و امور ایشان را به عهده دارد و امور کشور را اداره میکند و در جماعت ظاهر میشود و به جنگ می رود» . و توضیح می دهد: «... مدت سلطنت ایشان (خاقان) چهل سال است و اگر یک روز از این مدت بگذرد نزدیکانش او را می کشند و می گویند: این شخص عقلش کم و رآیش متزلزل شده است» . ابن فضلان در گزارش خود مقام خاقان و قدسیت آنرا چنین می نویسد:
«اما خاقان به خاندان معروفی اختصاص دارد و خاقان را در سرزمین خزر امر و نهی نیست و تنها مورد احترام قرار می گیرد و همه حتی فرمانروا هنگام ورود در برابرش به خاک افتند... چون خاقان بمیرد پس از دفن او هرکس به قبرش بگذرد باید پیاده شود و سجده کند و تاهنگامی که از قبرش دور نشده است سوار نشود. و نیز مردم آنجا در اطاعت پادشاه چنانند که گاهی اتفاق می افتد که شخصی محترم و بزرگ و صاحب منزلت واجب القتل می شود (و پادشاه نمی خواهد وی آشکارا کشته شود) به او فرمان میدهد که خود را بکشد، وی به خانه میرود و خود را می کشد. پیش از این گفتیم که خاقان بودن اختصاصی به خاندان و گروه معروفی دارد و از آنان تجاوز نمی کند و اینان برخی توانگر و برخی فقیر وبیچیزند و اگر از این فقیران یکی به خاقانی برسد بی آنکه به وضع او توجه کنند او را خاقان می دانند. چنان که راوی موثق به من نقل می کرد که وی جوانی را دید که در بازار نان می فروخت و می گفتند درصورت مرگ خاقان کسی جز او شایسته مقام خاقانی نیست، و این جوان مسلمان بود حال آنکه خاقان یهودی انتخاب شود.»
از این گزارش ابن فضلان استنباط می شود که اولاً خاقان بیشتر حالت روحانی و مقدسی دارد و شدیداً مورد احترام همه است و ازطرفی بااینکه ابن فضلان میگوید خاقان به خاندان معروفی اختصاص دارد ولی در ادامه گزارش می گوید که اینها می تواند از ثروتمندان یا فقیران باشند و حتی به نان فروشی که ازطرف مردم نامزد خاقانی بعد از مرگ خاقان شده اشاره می کند، به روشنی بیان می کند که خاقان بودن در انحصار طبقه یا خانواده خاص نبوده و یا ارثی نیست بلکه ازطرف مردم انتخاب می شود.
باز با اشاره به اینکه معمولاً خاقان یهودی است ولی این جوان نان فروش مسلمان میباشد دوباره دموکراسی و عدم امتیاز میان ادیان و عقاید را آشکار می سازد. البته چون ابن فضلان آشنا به این دمکراسی نیست و تاحال اداره جامعه به این شیوه ندیده است بدیده حیرت به آن نگریسته و مردم را به بی شعوری و نادانی متهم میکند و ادامه می دهد:
«این مردم زندگی صحرائی دارند و در رنج و مشقت به سر میبرند. در عین حال مانند الاغ گمراهند، به خدا ایمان ندارند و فاقد عقل و شعورند و هیچ چیز را نمیپرستند. فقط بزرگان خود را ارباب می خوانند. وقتی یکی از ایشان بخواهد با رئیس خود درکاری مشورت کند می گوید «ای خدا (یارب) در فلان کار... چه کنم» ایشان درکار خویش با یکدیگر مشورت می کنند اما وقتی در امری اتفاق نمودند و روی آن تصمیم گرفتند یکی از پست ترین و فرمایه ترین آنان ازمیانشان برخاسته قرارشان را برهم میزند» .
بدیهی است که ابن فضلان با دیدگاه طبقاتی منسوب به اشرافیت غیراشراف و فقیران را پست وفرومایه خطاب می کند. چرا که در خلافت عباسی امورات دولتی، اداری، سیاسی، اقتصادی معمولاً درانحصار اشراف بود و این اولین باری بود که ابن فضلان اشتراک طبقه فقیر و نادار را در شوراها میبیند و از اعتراض یک نماینده فقیر (بدیده وی پست و فرومایه) به شدت عصبی می شود.ً از مطلب فوق نیز مشخص می شود که در خزران دولتمداری و امورات سیاسی در انحصار طبقه خاصی نیست بلکه ازطریق شورا که نمایندگان تمام طبقات در آن حضور دارند تعیین می شود.
جایگاه زن در خزران:
از دیرباز زن در بین ترکان مقام والائی داشته است. شاهان زن، خدایان زن، شرکت فعال زن در امورات سیاسی و اجتماعی وغیره همگی گویای موقعیت اجتماعی زن در بین ترکان می باشد. «فضل ابن سهل وزیر مأمون (813-833) از زبان سفیر خزر داستانی را تعریف می کند که درزمان قحطی ، خاتون - خواهر شاه خزر- با راهنمائی حکیمانه خود سبب شد که خزرها به زودی از این بلا نجات یابند. در گزارش دیگری خزرها ابتدا به شاه زیردست که ظاهراً برادر خاتون است روی می آورند و سپس به آستانه شاه برتر مراجعه می کنند... در آنها (منابع اسلامی) به نقش مهم زنان در جریان امور اشاره ای نشده حال آنکه این امر درمیان مردم ترک و یقیناً درمورد زنان برجسته کاملاً طبیعی است. در این داستان ظاهراً خاتون بعد از دخالت در امور سیاسی به سلطنت منصوب می شود» .
درجای ديگر دانلوپ به نقل از مارکوارت به آزادی جنسی زنان نیز اشاره می کند که دربین ترکان چندشوهری مرسوم بود، ابن فضلان نیز از برابری زنان با مردان ابراز ناراحتی می کند. وقتی صحبت از چندشوهری زنان میرود این درواقع با فرهنگ آریایی و عربی که در آنها مردان کارگزار و مالک برزن هستند درتضاد بوده است و درمیان ترکان کسی برزن مالک نیست بلکه این زن است که چندشوهر انتخاب می کند. بعداً خواهیم دید که این رسم به نوعی در خرمی ها هم دیده می شود که انتخاب در روابط جنسی به زن بستگی دارد.
باز مشاهده میشود که ازنظر حقوق اجتماعی خزرها نسبت به همسایگان خود چه روم شرقی و چه اسلام کاملاً متمایز هستند آزادیهای دینی، جنسی و حقوق برابر زن و نیز اشتراک تمام طبقات در اداره امور کشور موجب می شود که سالها بعد از زوال خزرها نیز زبانزد محققین باشد.
روزنتال در دایرة المعارف یهود می گوید: «خزرها از همه امتیازات ملل متحد بهره مند بودند، حکومتی به شدت قانونمند و مسامحه کار، تجارتی در اوج درخشندگی و ارتشی سازمان یافته و ثابت داشتند. زمانی که در اروپای غربی جهل، خرافات و آشفتگی حکومت میراند، پادشاهی خزران میتوانست به حکومت عادلانه و گشاده نگر خود ببالد» .
موقعیت بین المللی:
بغیر از مطالب فوق اهمیت امپراتوری خزر و تأثیر آن در ملل و کشورهای همسایه جدی و عمیق بود. تأثیر خزرها در همسایگان شمالی به تشکیل دولت روس منجر شد و به همین دلیل روسها نیز شاه خود را خاقان میگفتند. همچنین تأثیر خزرها در امپراتوری بیزانس بقدری شدید بود که براحتی میتوانستند امپراتور را عوض کنند.«اگر سند کمبریج قابل اعتماد باشد، در این دوران خزرها موفقیت های نظامی برجسته ای بخصوص درمقابل بیزانس کسب کرده بودند... چنین مینماید که روسها در دورانی بسیار قدیم، لااقل ازجهت فرهنگی زیر نفوذ خزرها قرار داشته اند. در منابع عربی از خاقان روس نام رفته است و در گزارش سفیر بیزانس نزد امپراتور عرب درسال 839 به زبان لاتین- نیز این لقب دیده می شود. همان گونه که مارکوارت فکر میکرد، احتمالاً لقب خاقان از خزرها اقتباس شده بود. علاوه براین، شاه روس در زمان ابن فضلان 922 میلادی مانند خاقان خزران، نایبی (خلیفه) داشت که سپاه را اداره میکرد، با دشمنان به جنگ می پرداخت و نماینده شاه دربرابر رعایای وی بود . اگر گفته شود که خاقان میتوانست در عمل امپراتوری روم را به حاکمی جدید بسپارد، مبالغه نیست ».
باتوجه به مطالب فوق و تأثیرات خزران بر بیزانس در غرب و روس ها در شمال که بنا به تائید منابع عمیق بود آیا اینها در جنوب به همزبانان و هم تباران خود هیچ تأثیری نگذاشته اند؟ ویا درحالی که میدانیم بارها در جنوب شرقی تا گرگان پیش رفته اند و آذربایجان بارها تحت حاکمیت آنها بوده تا موصول و نزدیکیهای دمشق جولان کرده اند و بازهم قبل از آنها از همین خزران بیش از 60هزار نفر با خانواده و اطرافیان خود توسط انوشیروان در آذربایجان جای داده شده اند آیا هیچ اثری ازخود در این نواحی نگذاشته اند؟ البته آقای رحیم رئیس نیا مینویسد که خزرها در ترکیب ملی آذربایجان دخیل بوده اند آری خزرها هم ازنظر سیاسی هم ازنظر فرهنگی به ساکنین همزبان خود در آذربایجان مؤثر بودند آنهم به مراتب بیشتر از ساسانیان و اعراب. این زمانی روشن خواهد شد که حرکت خرمی ها را ازنظر ماهوی با امپراتوری خزر و ساسانی مقایسه کنیم تا تضادها و تشابهات مشخص شوند.
خرمی ها و استیلای عرب:
درباره خرمی ها معلومات کم و متناقض است ولی چیزی که قطعاً مشخص هست خرمی ها 22 سال درمقابل استیلای اعراب مقاومت کرده و ضربات مهلکی به خلفای عباسی وارد کرده، تا جائی که کم مانده بود دستگاه خلافت سرنگون شود.
«اعراب بعد از شکست نیروهای ایران در نهاوند به تاریخ 642 نیروهای خود را به دوقسمت کردند یکی به طرف ری و دیگری به طرف آذربایجان از راه قزوین، زنجان و ابهر گذشته واردبیل را اشغال کردند... به نوشته یاقوت و دیگر تاریخ نگاران تقریباً بزودی بعد از این اشغال عصیانهایی شروع شد. چنین بنظر می آید که تقریباً به مدت یک نسل طول کشید تا در اردبیل تعداد قابل ملاحظه ای اسلام پذیرفته و مسجدی ساخته باشند... هیچ سند مشخصی وجود ندارد که حرکت نیروهای اعراب به دیگر نقاط آذربایجان را تائید کند. بنا به بعضی از منابع یک اردوی کوچی به اطراف دریاچه ارومیه فرستاده شده است... ولی کاملاً مشخص است به دلیل دوری، سختی راه، کمی نیروها، نبود شهرهای بزرگ و مسئله اِتنیکی، نفوذ اعراب چه از نظر منطقه ای و چه ازنظر مذهبی درحد خیلی کم بوده است. بعبارتی اعراب نوک پا به آذربایجان سرزدند ودرنتیجه فتوحات آنها در آذربایجان خیلی کم بوده است. و به همین مناسبت هم نفوذ دینی آنها محدود بود. یکی از دلایل که اسلام نتوانست در آذربایجان نفوذ کند اختلاف زبانی بود و عربی را کسی در آنجا نمی دانست. یاقوت می گوید: به زبانی که اینها صحبت می کنند آذری می گویند و هیچکس غیر از خودشان نمی فهمد» .
اولاً به محض اشعال آذربایجان عصیانها شروع می شود. دوماً نیروهای عرب غیراز اردبیل در جاهای دیگر آذربایجان وجود ندارند به غیر از گروه کوچکی در حوالی ارومیه، سوماً مشکل زبان مانع از نفوذ دین اسلام در بین مردم می شود. چهارم تجمع شهری هنوز کم هست. بر تمامی اینها یک عامل دیگر یعنی عنصر مقاومت دربرابر استیلای عرب بخودی خود موجب می شود که حالت دفاعی درمقابل دین اسلام نیز تقویت شود و همانطور که رایت نیز می گوید نفوذ اعراب را به حداقل برساند. و ازطرفی در صفحات قبل خواندیم که خزرها به کرات اعراب را شکست داده و از آذربایجان بیرون کرده اند. در اواسط قرن 8 میلادی عربها را شکست داده و جراح را در دامنه سبلان کشته و تا دیاربکر و موصل پیشرفتند. احتمالاً همان عصیانهای محلی بود که پیروزی و غالبیت خزرها به اعراب را آسان میکرد و به دلیل مخالفت محلی بود که اعراب مجبور به ترک اردبیل میشوند. و ازطرفی بودن خزرها در منطقه خود عصیانها را تشدید و تعمیق می کرد.. اینها گویای کل فتوحات اعراب در آذربایجان میباشد.
«خرمی ها را دو نفر رهبری می کردند، جاویدان و ابوعمران. درباره جاویدان طبری، جاویدان ابن سهل، مسعودی ابن شهرک و فهرست سوهرک مینویسد. درباره زادگاه بابک هم روایات گوناگون هست و میمند، بلال آباد، بذ و حوالی خداآفرین نوشته اند. همچنین پدر او را عبدلله، حسن و غیره گفته اند. بعضی ها ازجمله فهرست او را زنازاده می داند... جاویدان هنگام برگشت از زنجان درمنزل بابک مهمان میشود و از لیاقت و هوش بابک خوشش آمده او را باخود به بذ میبرد. درگیری دربین رهبران خرمی ها (جاویدان و ابوعمران) موجب مرگ ابوعمران شده و جاویدان نیز جراحات سنگین برداشته که بعد از سه روز میمیرد. زن جاویدان (کلدانیه) به خرمی ها میگوید که جاویدان دیروز گفت که من امشب خواهم مرد و روح من در بابک زنده خواهد شد. من میخواهم که او خرمی ها را رهبری کند... زن جاویدان دستور می دهد یک گاو قربانی کنند و پوست گاو را برزمین باز میکنند. در آن طرف پوست شراب و نان گذاشته بودند آنوقت او (کلدانیه) همه را به نام صدا کرد، هرکس بنوبت از روی پوست گاو گذشته، نان را بریده و در شراب کرده میخوردند و مرتب تکرار میکردند. من به روح بابک ایمان دارم، همانطور که به روح جاویدان ایمان دارم و دست بابک را برای اعلان تابعیت خود میبوسیدند. در این مدت (کلدانیه) یک صندلی گذاشته و در کنار بابک نشسته بود. بعد از نوشیدن سه جرعه از شراب یک شاخه ریحان به علامت پیشنهاد ازدواج به بابک داد. همة خرمی ها از این ازدواج ابراز رضایت کردند. طبری و مسعودی مینویسند که این سال 201هجری (816 میلادی) اتفاق افتاد ». داخل پرانتز ازماست.
چیزی که در مطلب فوق جلب توجه می کند یکی رهبریت خرمی ها که دوتا رهبر دارند و مطابقت می کند با سنت دو شاهی خزران. و دیگری نقش سیاسی زن در خرمی هاست. یعنی کلدانیه با هوشیاری و کارآمدی خود خرمی ها را از بحران سیاسی و بحران رهبری نجات داده و می تواند با اقناع خرمی ها در پذیرش رهبری بابک نقش کلیدی در ادامه مبارزات خرمی ها ایفا کند. این نقش سیاسی کلدانیه ما را به یاد خاتون خزر که با هوشیاری خود خزرها را از بحران نجات داده بود می اندازد. که هردو از وجود حقوق زن در این دو جامعه مشابه حکایت دارد.
ادامه می دهیم:
«مسعودی تنها کسی است می گوید که بابک یک بار اسلام آورده و اسم حسن را برای خودش انتخاب کرد. به غیراز مسعودی تمامی منابع مینویسند که بابک نسبت به استیلای عرب و اسلام تنفر داشته و تلاش برای احیای فرهنگ قدیم ایرانی داشت. آنها میگویند که او نام قدیم فارسی یعنی پاپک را انتخاب کرده و به تظاهر روح الهی در انسان (حلول)، انتقال روح انسان در انسان دیگر (تناسخ) و در نهایت به ظهور و یا بازگشت امام (رُجعت) معتقد بود... او مورد حمایت وسیع مردم قرارگرفت. منابع نشان میدهند که بدون هیچگونه مخالفتی بر تمام آذربایجان حکومت می کرد. محمدابن البعثی حاکم تبریز و شاهی به وی پیوسته متحد شدند. بعدها مراغه و زنجان را هم گرفته راههای جنوبی را مسدود کردند تا نیروهای عرب نتوانند به آنها هجوم کنند... ساسانی ها منظورشان از حلول روح الهی (فره ایزدی) بود... ولی در خرمدینان این مشخص نیست که منظور انتقال روح انسان به انسان است یا روح الهی در انسان... خرمی های هیچکدام از ادیان را ممنوع یا رد نمی کردند. به نظر آنها تمام ادیان درست هستند. کافی هست که عمل خوب را پاداش و عمل بد را مجازات کنند... خرمی ها به طور سمبولیک به دو روح، یعنی روشنائی و تاریکی اعتقاد داشتند. آنها شراب خوری را خیلی دوست داشتند ولی درعین حال به خلوص، درستی و تفکیک بین صحیح و ناصحیح خیلی دقت میکردند. روابط جنسی با شرط رضایت و خواست زنان آزاد بود. آنها طرفدارتمامی لذات طبیعی و خوشی هستند. لذت جستن از هرچیزی به شرطی که به کسی ضرر نرساند مجاز است. این بینش ممکن است کیفیت اخلاقی بالا و یا مضر و خطرناک باشد. نبود محدودیت جنسی و شراب خوری خرمی ها به مثابه سلاحی برای سرکوب آنها ازطرف دشمنانشان استفاده میشد...» .
روایات مختلف دررابطه با باورهای مذهبی بابک
معلومات موجود دررابطه با مذهب بابک کم و اما خیلی مغشوش است. برای مثال نمونه هائی ذکر می شود:
«درکتاب سبلان، بابک، مشکین که اخیراً چاپ شده است بابک را قهرمان مشکین و عقاید منطقه را زرتشتی، مانوی، مزدکی و دوباره زرتشتی نوشته و نویسنده توضیح میدهد که در زمان خرمی ها به مزدک و زردتشت باور داشتند» .
اقبال آشتیانی درکتاب تاریخ باستان (تاریخ مفصل ایران) مینویسد بابک با ادعای خدایی برای زنده کردن دین مزدک قیام کرد .
دکتر عبدالحسین زرین کوب روایات مختلف را چنین جمع بندی می کند:
«مقدسی: از ریختن خون جز در هنگامی که علم طغیان برافرازند خودداری میکنند. به پاکیزگی بسیار مقیدند. با نرمی و نکوکاری با مردم دیگر درمیآمیزند و اشتراک زنان را با رضایت خود آنها جایز میدانند. ابن ندیم خرمیه را از اتباع مزدک می داند... زنان و خانواده مشترک است... پی کشتن و آزار کسی برنمی آیند و سپس درباره بابک می گوید او جنگ و غارت و کشتار را درمیان آنها رواج داد و پیش از آن خرمدینان به این چیزها آشنا نبودند. خواجه نظام الملک گوید: اما قاعده مذهب ایشان آن است که رنج از تن خویش برداشته و ترک شریعت گفته چون نماز و روزه و حج و ذکات و حلال داشتن خمر و مال و زن مردمان و هرچه فریضه است از آن دور بوده اند. بلعمی می نویسد: مردمان جوان و دهقانان و خداوند نعمت که ایشان را از علم نصیب نبود و مسلمانی اندر دل ایشان تنگ بود شرع اسلام و روزه و حج و قربانی و غسل جنابت برایشان گران بود... چون اینهمه در مذهب بابک آسان یافتند او را اجابت کردند و تبع او بسیار شد. ابن اثیر میگوید که ایشان از فروغ مجوسند و مردانشان مادر و خواهر و دختر را به نکاخ خویش درمیآورند و آنان را به همین جهت خرمی می گویند و به آئین تناسخ معتقدند و می گویند که روح از حیوان به غیرحیوان نقل می کند. و ازدوباره از خواجه نظام الملک نقل می کند که ابتدای سخن ایشان آن باشد که برکشتن ابومسلم صاحب دولت دریغ خورده و به کشنده او لعنت کنند و صلوات دهند بر مهدی فیروز و بر هارون پسر فاطمه دختر ابومسلم... و دینوری در باب نسب بابک ذکر میکند. مردم در نسب و آئین او اختلاف کرده اند. آنچه نزد ما درست به نظر میآید که او از فرزندان مطهربن فاطمه بنت ابومسلم است و فاطمیه که از فرق خرمیه هستند به همین فاطمه دختر بومسلم منسوبند نه فاطمه دختر پیغمبر صلوات الله علیهما» .
جالب است که خواجه نظام الملک یک بار نماز و حج و روزه را از آنها دور و بار دیگر آنها را هوادار ابومسلم خراسانی که بر مهدی فیروز گرد آمده اند ذکر می کند!!
در نهایت دکتر زرین کوب نظر خود را مینویسد: «بدین گونه بود که بابک درسال 200 هجری به نام آئین خرمدینان و برای ادامه نهضت جاویدان مزدکی برخاست» .
دکتر حسین فیض الهی میگوید که اسم اصلی بابک حسن و خودش نیز مسلمان شیعه بود.
ادوین رایتEdwin M. Wright می نویسد: »هیچ منبع و سند شناخته شده ای دال بر وجود شخص یا مروج ادیان مانی و مزدکی در شمال ایران در اواسط قرن نهم میلادی وجود ندارد» .
فوقاً ادیان مختلفی به بابک نسبت داده شده است، مانوی، مزدکی، زرتشتی و مسلمان شیعه، ولی معلوم نیست که چرا بجای بابک مانوی، بابک مزدکی، بابک زرتشتی و بابک مسلمان شیعه بابک خرمدین نوشته اند؟ آیا خرمی یا خرمدین معنی کدامیک از اینهاست؟ قدرمسلم این است که خرمی یا خرمدین به معنی هیچیک از ادیان فوق نیست چرا که اگر باورهای بابک به یکی از این ادیان محدود و محصور میشد دیگر نیازی به اختراع صفت دیگری برای وی نبود بلکه به همان دین خطاب می کردند و جالب این است که فقط در خرمی یا خرمدین همه نویسندگان مشترکند و در صفحات بعد توضیح داده خواهد شد که خرم چیست و چرا خرمی گفته اند. ولی درمجموع به اغتشاش ذهنی فوق اینطور میتوان پاسخ داد که علت این تناقضات نظری جستجوی شخصیت و ماهیت فکری بابک ویا خرمدینان در فرهنگ و عقاید منسوب به ایران هست. چرا که بابک و هواخواهان او از نظر عقیدتی و سیاسی به هیچیک از عقاید فوق نمی گنجد و همانطور که در ابتدا گفتیم برای شناخت بابک ابتدا باید خزران را شناخت.
اسم بابک:
در صفحات قبل خواندیم که او اسم پاپک نام قدیم فارسی را انتخاب کرد تا فرهنگ قدیم ایرانرا احیا نماید. البته آنهایی که این ادعا را میکنند نگفته اند که اسم اصلی وی چه بود تا از مشکلات ماهم کاسته شود. صرفاً به خاطر این ادعا ضرورت دارد که درباره نام بابک و اصل و منشاء آن توضیحی داده شود. برخلاف ادعاهای شعوبیه چه قدیم یا جدید و چه مذهبی یا غیرمذهبی آن اسم بابک هیچ ربطی به پاپک یا پاپکان ندارد و اسم ایرانی (آریائی) هم نیست. بلکه دراصل اسم ترکی و بای بَک BAY-BƏK هست که به مرور زمان در ترکی آذربایجانی ساده تر شده و بابک گفته میشود. این اسم امروز هم مانند شکل قدیمی خود دربین ترکهای آلتای و توا و غیره وجود دارد و بای بَک نوشته و خوانده میشود. بای بک BAY-BƏK نه تنها اسمش آریائی نیست بلکه رسمش هم نفی رسوم آریائی و عین رسوم ترکان می باشد.
فرهنگ آریائی و بابک
برای آنهائی که بای بک BAY-BƏK را پاپک PAPAK کرده و ادعا میکنند که او می خواست فرهنگ آریائی و امپراتوری ساسانی را احیا کند اثبات خواهیم کرد که فرهنگ، اعتقادات مذهبی، سیاسی، حقوقی و دولتمداری بابک نه تنها احیای فرهنگ و دولت آریائی نبود بلکه عصیانی برضد این فرهنگ و آئین و دودمان آریایی ساسانی بود.
باید متذکر شد که درفرهنگ آریائی حکومت، ارگانهای سیاسی واداری ارثی است و در انحصار طبقه اشراف قرار دارد. فرهنگ آریایی به اصالت نژاد و خون معتقد است و صرفاً به همین منظور یعنی حفظ اصالت خونی و برتری طبقاتی بود که سلطنت ارثی و مخصوص خاندان و دودمان کیانی است. و باز به همین خاطر است که تاریخ نویسان ایران دوران هخامنشی و ساسانی را دوران اصیل حکومت ایرانی (آریایی) دانسته و نفرت خود را به ترک و تازی که خون آریایی را آلوده و حکومت را از خانواده کیانی سلب کرده اند، آشکارا اظهار میدارند. بخاطر همین طرزتفکر بود که شاهان هخامنشی و ساسانی ختودت می کردند. یعنی برای حفظ اصالت، پاکیزگی و برتری خونی بود که شاهان با مادر، خواهر و دختر خود ازدواج می کردند که خون شاهان آلوده نشود و خون پدری و نسل کیانی حفظ گردد. دکترمحمدرضا افتخارزاده درباره آئین اوستائی ایران تحقیقات مفصل کرده میگوید که دکترپورداود اوستاشناس مشهور ایران وندیداد (قوانین شرعی زرتشتیان) را ترجمه کرده که متأسفانه تابه امروز شوونیست های فارس برای حفظ آبروی خود مانع از چاپ این نوشته ها شده اند. وی میگوید که شاگرد پورداوود بهرام فره وشی در یکی از کتابهایش اشاره میکند که در آینده نزدیک آنها را منتشر خواهد کرد ولی در نوشته بعدی خود میگوید که متأسفانه ترجمه های استاد پورداود مفقود شده اند. ولی ازقرار معلوم بخشی از این ترجمه ها بعداً چاپ شده که آقای افتخارزاده از آنها استفاده کرده است. او مینویسد که دربین آریائی ها سلطنت، روحانیت و دیگر مقامهای سیاسی و قضائی نیز موروثی بود. «هدف حفظ اصالت خون، نژاد و دودمان و امتیازات سیاسی اقتصادی و اجتماعی آن بود و اصولاً ازدواجهای همخون به همین دلیل بود. اشرافیت و روحانیت ایرانی رعایا را پلید و ناپاک میدانستند ».
وی ادامه می دهد: «رعایا ذات فروتر هستند. هرگاه فروتران قوم که فاقد اشرافیت فطری و فکری و خونی و نژدادی هستند پا به عرصه رهبری این قوم گذارند زمینه یورش اهریمن فراهم است و روزگار اهریمنی آغاز میشود و سیه روزی ایران فرامیرسد. این ذات برتر است که باید حاکم باشد و ذات برتر این قوم- یعنی حاکمیت اشرافیت فطری- فکری- خونی و نژادی که قرارگاه فره ایرانی و کیانی است» .
دکتر افتخارزاده با اشاره به وندیداد و گزارشات کتزیاس مورخ یونانی مینویسد:
«در سراسر دوران بلند دینی و تاریخی باتوجه به انگیزه حفظ طهارت خون و اصالت نژاد و نسل و انتقال قدرت و ثروت در خانواده و خاندان و قبیله اشرافیت و روحانیت و حاکمیت سیاسی و اقتصادی اجتماعی ایران باستان سنت ختودت را به جای می آوردند... در گزارش کتزیاس آمده است که درمیان مادها و پارسها رسم براین بود که پسر یا دختر و یا داماد قانوناً به پادشاهی میرسید. از این رو شاهان غالباً با خواهران خود ختودت می کردند. کوروش دوم با مادرش دختر آستیاک آخرین پادشاه ماد ختودت کرد. کمبوجیه با خواهرش آتوسا، داریوش دوم با دو دخترش آتوسا و آمسترتیدا ختودت کرد. اردشیر دوم با دخت خویش و اردشیر سوم با مادرش ختودت به جای آورد. در دوران ساسانی شاپور اول با دخترش آذرناهید، بهرام با دخترش دختک، دختر شاپور اول با برادرش نرسی، قباد ساسانی با دختر یا خواهرش سامبیکه.... ختودت کردند ».
چنین بنظر میرسد که صاحبین فرهنگ فوق که خود را از نسل کیانی، اصیل، خالص، پاک، برتر و رعایا را پست و فروتن و اهریمنی میدانند، در گزار تاریخ چنان بیچاره و درمانده شدند که تمام ابهت و شکوه و جلال آریایی خود را از رعیتی که به باور خودشان ناخالص، ناپاک، پست و فروتراست گدائی میکنند!! یعنی بابک یک رعیت و روستائی ساده است نه شاهزاده هست و نه از اشراف بلکه از پدری روغن فروش نبطی(سامی) و از مادری کنیز متولد شده و از دیدگاه آریای او از خون خالص و برتر نیست. از نژاد کیانی نیست، از دودمان برتر و تبار والا نیست بلکه یک رعیت است که معنی آن درفرهنگ آریائی یعنی پست و فروتر است.
باز از دیدگاه آریائی اگر این رعیت (پست و فروتر) به حکومت برسد دوران اهریمنی فرارسیده و سیاهی ایران را خواهد گرفت. حالا این تناقض را چگونه توجیه کنیم؟. پس چطور این رعیت میخواست آن عظمت فرهنگی را احیا کند؟ آیا غیر از این است که قیام بابک عصیانی برضد قوانین و سنت آریائیست؟
درواقع اگر صادقانه و بدون تعصب قضاوت کنیم حرکت خرمی ها ماهیتاً نه تنها هیچ وجه مشترک با فرهنگ آریائی ندارد که امپراتوری ساسانی را برپا کند بلکه بامعیارهای آنروز و امروز درواقع قیامی برضد آداب و رسوم ابتدائی و غیر انسانی آریائی است.
ازطرف دیگر با سنت ترکان کاملاً مطابقت میکند. در صفحات قبل از زبان ابن فضلان گفتیم که خاقان از روی لیاقت و کارآئی شخص انتخاب میشود و بعضی از اینها ثروتمند و بعضی فقیرند و اگر فقیری به خاقانی انتخاب شود همه آنرا میپذیرند. یعنی خاقان (شاه) بودن ارثی نیست و به خون و طبقه خاص منحصر نمی باشد. ابن فضلان از یک نانفروش که او را برای خاقانی نامزد کرده بودند صحبت کرده که قبلاً آوردیم. همچنین ابن فضلان از اعتراض نماینده طبقه محروم جامعه به عنوان یکی از پست ترین آنها متعجب شده بود که تمام اینها بیانگر عدم انحصاری بودن امورات سیاسی در بین ترکان میباشد. لذا در سنت ترکان به حکومت رسیدن بابک نه تنها هیچ مغایرت و معضل فرهنگی ندارد بلکه کاملاً طبیعی است . پس تا اینجا یکی از تضادهای ماهوی خرمی ها با آریائیها و تشابه آن با ترکان مشخص شد.
رهبریت در خرمی ها:
خواندیم که خرمی ها را دو نفر رهبری می کردند (جاویدان و ابوعمران) که این خود الگوی سیستم دوشاهی ترکان هست. گفتیم که خزران دوتا پادشاه دارند یکی را خاقان و دیگر را خاقان بیک می گویند. خاقان یک شخصیت الهی است و خاقان بیک مطیع اوست. خاقان بیک به جنگ و امورات مملکت مشغول است و در هر کار با خاقان مصلحت میکند. در خرمی ها هم جاویدان همین حالت تقدس را دارد و ابوعمران به امورات نظامی مشغول هست. این نوع رهبری دربین آریایها سابقه نداشته و ندارد بلکه سیستم دوشاهی دربین خزران مرسوم بود و رسوم خرمدینان تحت تأثیر عمیق خزران قرار داشته است. همانطور که در صفحات قبل اشاره شد خزرها بارها و بارها در آذربایجان بوده و حتی اعراب را در دامنه کوه سبلان شکست داده و تا نزدیکیهای دمشق پیش رفته اند. خزرها در شمال نیز موجب تشکیل دولت دوشاهی روس شده که آنها هم به شاه خود خاقان میگفتند و خلیفه ای نیز داشت (خاقان بیک). تا حالا دو وجه مشترک خرمی ها با خزران و دو تضاد آنها با ساسانیان را به روشنی میبینیم وجه اختلاف سوم خرمی ها با ساسانیان موقعیت و حقوق زن است که باز وجه تشابه خرمیها با خزران است.
حقوق زن در خرمدینان
وجه مشترک دیگر خرمی ها با ترکان خزر حقوق زن و فعالیت اجتماعی و سیاسی زن میباشد. نقش کلیدی و سیاسی زن جاویدان (کلدانیه) در انتقال قدرت درحالیکه براثر درگیری بین رهبران (جاویدان و ابوعمران) خرمدینان با خطر انشعاب یا فروپاشی روبرو بودند بیانگر نقش فعال زن درمیان خرمی هاست که با کارآئی خود همچون خاتون خزر در شرایط تاریخی توانست وحدت خرم دین را حفظ کند. رهبری نظامی زن، انتخاب زن، آزادی جنسی زن، شرکت زن در شورای تصمیم گیری و... از مقام و منزلت والای زن در بین خرمدینان نظیر سایر ترکان حکایت میکند که در فرهنگ آریائی عکس آن صادق است.

زن درفرهنگ آریائی
در فرهنگ آریائی زن نه تنها حقوقی ندارد بلکه به درجه کالا تنزیل پیدا میکند. در کتاب آئین و فرهنگ ایران دکتر افتخارزاده مینویسد:
«در جامعه بدوی ساکنان اصلی فلات ایران پیش از کوچ آریائیان زن نقش برجسته ای در عرض عقاید کلامی و در تکامل حیات اجتماعی داشته است. ساکنان بومی فلات ایران اصل در آفرینش و حیات را در مادینگی میدانستند و از این رو خدایان ماده را میپرستیدند. در نگاه آنان زن مظهر زایندگی و زندگی بود و به نوعی تقدیس میشد و محترم بود. این نوع نگرش در اندیشه آریائیان راه نیافت. در اندیشه آریائی اصالت با نرینگی بود... در دوران دینی زنان نوعی کالا بودند و بر آنها اصل مالکیت و انحصار مترتب بود. ... زن ازطرف شوهرش به شخص دوم اجاره داده میشد و کرایه کننده به شرط اطلاع شوهر اصلی میتوانست وی را به شخص ثالثی اجاره دهد...» .
به باور زرتشتیان زن از جنس شیطان و پلید میباشد و او را نجس و پست می دانند و حتی از آفرینش او ابراز تأسف میکنند. دکترافتخارزاده از وندیداد (قوانین شرعی زرتشت) قوانین 2/972، 975 و126 نقل میکند: «اهورامزدا زنان را به نیکوکاران واگذاشت اما زنان گریختند و به اهریمن روی آوردند... زنان زاده اهریمن و اهریمن منش هستند... اهورا به زن گفت، با آنکه پتیاره هستی و از جنس جهی دختر اهریمن میباشی تو را آفریدم و تو را یاری میکنم چون مرد از تو زاده میشود، باوجود این مرا آزار خواهی داد. اگر مخلوقی می یافتم که مرد از او زاده شود تو را نمی آفریدم...» .
بازهم در یشت ها (بخشی از اوستا) زن به طرز شرم آوری تحقیر میشود. همان نویسنده از یشت ها به اجرای مراسم ناهید اشاره کرده و مینویسد: «افراد بیمار و معلول و ناقص العضو و گر وگوریها حق ندارند از زور و نذر ناهید بنوشند و بخورند. یعنی هرتی ها، تب دارها، ناقص العقل ها، ساچی ها، کسویش ها، زن، کسی که گاثه نمی سراید، پیس ها، کروکورها، کوتاه قدها، بی شعورها، ارها، غشی ها، قوزدارها که از پشت و یا جلو قوز دارند... دندان کج ها و درهم برهم ها نباید از نذر ناهید چیزی بخورند یا بنوشند ».
نویسنده در ادامه به دوران ساسانی نیز اشاره میکند : «در دوران دینی زنان نوع کالا بودند و بر آنان اصل حاکمیت و انحصار مترتب بود. براین اساس زنان احتکار میشدند، مبادله میگردیدند، به قرض داده میشدند، فروخته میشدند و به خارج از کشور صادر میگردیدند... مال و کالا و چارپای ماده و زن درکنار هم قرار گرفته اند. همه مسئول همه زایمان های مادگان دوپا و مادگان چارپا هستند. آن دوپا دختر است و آن چارپا سگ است.. می دانیم که در روزگار بلند ساسانی زنان مانند گندم و غلات و حبوبات و حیوانات اهلی احتکار میشدند...» .
همانطوریکه از منابع فوق پیداست زن در دوران ساسانی به مانند کالا و حیوان شمرده میشود و البته این طرز نگرش صرفاً به ساسانیان محدود ویا با آنان خاتمه پیدا نمیکند بلکه 400 سال بعد از ساسانیان نیز زن به همان اندازه دوران ساسانی تحقیر میشود و این به نوبه خود بیانگر تداوم و عمق این بینش ارتجاعی در آریائیان میباشد. فردوسی شاعر محبوب و افتخار آریائیان زن را از سگ هم پست شمرده و خواهان تمیز کردن جهان از این موجود پلید میباشد!! فردوسی مینویسد:
زن و اژدهـا هردو درخــاک بــه
جهان پاک از این هـر دو ناپـاک بــه
زنان را ستائی سگان را ستــــای
که یک سگ به از صد زن پـارســای

پس پــرده هــرکه دختـر بـــود
اگــر تاجــدار است بد اختــر بــود
چوزن زاددختر ،دهیدش به گــرگ
که نامش ضعیف است وننگش بزرگ

این ماهیت شاهنامه فردوسی است که مبلغ فرهنگ والای آریایی است و در بندبند اشعارش ترک و عرب را تحقیر و هویت والائی ایرانی راتبلیغ و تشریح میکند.
البته فردوسی نماینده سمبلیک فرهنگ فارس و شاعر مجبوب آنهاست و شاهنامه وی (در واقع ننگ نامه) که سرتاسر فحاشی به ملل دیگر و تحقیر انسان زن و تبلیغ نفرت میباشد هنوز هم ازطرف فارسها تقدس میشود که آنهم بیانگر حاکمیت طرز فکر ارتجاع آریایی در نسل امروز است. اما در 1200 سال قبل در قیام خرمدینان زن جایگاهی بسیار مقدس و حقوقی مساوی با مرد داشت.
با تمام این اوصاف آیا بازهم میتوان ادعا کرد که بابک میخواست امپراتوری ساسانی و فرهنگ ایرانی آریایی را برقرار کند؟
مقایسه حقوق زن در بین خرمدینان و خزرها
با مقایسه جایگاه زن در بین خرمدینان و ساسانیان تضادهای فرهنگی خرمی ها با ساسانیان و فرهنگ آریائی آشکار شد. حال خرمی ها را با خزران مقایسه می کنیم. ابتدا جا دارد که به خدایان زن در باورهای ترکان شامانیست اشاره کرد. «آل آل» تانری و «اومای» تانری یعنی خداوند آل آل و خداوند اومای هردو از خدایان زن میباشند . که خود نشانه بازر مقام زن دربین ترکان است. همچنین شاهان زن مانند تومروس آنا- که بروایت هرودوت کوروش را شکست داد و ناوارخاتون پادشاه قوتی ها از شاهان ترک هردو زن هستند. گذشته از اینها داستان ده ده قورقود مرتباً از تیراندازی زنان و شمشیرزنی زنان، اسب سواری زنان، جنگ کردن زنان، شکاررفتن زنان، کشتی گیری دختران با پسران و دلاوری های زنان تعریف میکند که خود بیانگر شخصیت اجتماعی زن دربین ترکان میباشد.
دربین ترکان کسی مالک زن نیست بلکه این زن هست که میتواند چند شوهر انتخاب کند. دانلوپ به نقل از مارکوارت و زکی ولدی مینویسد: «چند شوهری زنان دربین ترکان امری طبیعی بنظر میرسد» . نقش خاتون خزر در شرایط حساسی ویا اینکه ارباب رجوع قبل از شکایت به خاقان به خاتون خزر شکایت میبرند گویای مقام و منزلت زن دربین خزران میباشد. خاتون خزر نهایتاً به سلطنت میرسد و باز از دانلوپ نقل کردیم که در جوامع ترک زنان نقش فعال سیاسی داشتند. دربین خرمیها نیز نقش کلدانیه یادآور خاتون خزر میباشد که با تدابیر خود بر بحران سیاسی موجود خاتمه داده و موجب وحدت خرمی ها گشت. فعالیت سیاسی اجتماعی زن، آزادی جنسی، نبود مالکیت بر زن و اصالت انتخاب زن از شاخصهای مشترک دیگر بین خرمی ها و خزرها میباشد.همانطور تاریخ از ترکان خاتون زن مقتدر ملکشاه سلجوقی و مادر ناصرالدین شاه نیز در دوران های بعد حکایت روشنی دارد.

باورهای مذهبی و آزادیهای مذهبی در خرمی ها
خرمی ها به طور سمبولیک به دو روح اعتقاد دارند. روح سیاه و سفید یا روشنائی و تاریکی. آنها باور دارند که روح جاویدان به بابک منتقل شده است. همه چیز حلال است. حرام چیزی است که به دیگری زیان و ضرر برساند. شراب میخورند و از لذات طبیعت بنحو شایسته ای استفاده میکنند. به درست و نادرست و تمیز یا تمایز آنها خیلی دقت میکنند. به باور خرمی ها تمامی ادیان درست هستند به شرطی که عمل خوب را پاداش و عمل بد را مجازات کنند. تمامی ادیان و پیروان آنها در اجرای مراسم دینی خود آزاد هستند. هیچ دینی را رّد ویا تحقیر نمیکنند و دمکراسی مذهبی حاکم است.
ساسانیان نیز به حلول و تناسخ معتقد بودند و به خاطر همین هم بعضی ها معتقد هستند که خرمدینان ادامه دهندگان سلسله ساسانی هستند. اما در باور ترکها قهرمان نمیمیرد و تاظلم هست مبازره هست و روح قهرمان از جسمی به جسم دیگر منتقل و مبازره را ادامه میدهد. در خرمی ها نیز این روح جاویدان هست به بابک منتقل میشود و این با نگرش ساسانیان متفاوت هست، چرا که ساسانیان به انتقال روح الهی (فره ایزدی) در جسم شاهان خود معتقد هستند، درحالی که در باور خرمی ها این روح انسان هست که به انسان دیگر منتقل می شود.
استبداد مذهبی در ساسانیان
برعکس خرمی ها در دوران ساسانی استبداد خشن مذهبی حاکم بود. ممنوعیت ادیان، تحقیر ادیان و شکنجه و قتل عام طرفداران ادیان دیگر در دوران ساسانی به کرّات رخ داده است.
ذکر نمونه هایی از آنها برای این مدعا ضروری است: «یزدگرد درسال 456 هزاران مسیحی را در کرکوک قتل عام کرد... شاپور دوم درطول 40 سال حکومت خود مسیحی ها را شکنجه کرد و 16000 تن از آنها را کشت... یزدگرد مراسم سبت یهودیان را ممنوع کرد... بهرام دوم پادشاه ساسانی یهودیان را شکنجه کرد... اردشیربابکان یهودیان را آزار داد... انوشیروان، شاهپور، اردشیر و بهرام پنجم کلیساها را آتش زده ویران کردند... خسرو پرویز درسال 614 کلیساها را آتش زد...» .
«بهرام اول دستور داد پوست مانی را کنده، کاه پر کردند و سرش را از جندی شاپور آویختند. از طرفداران مانی آنهائی که توبه کردند به زندان ابد و آنها که توبه نمی کردند به دار زده شدند» .
خسروانوشیروان مزدک را اعدام وهواداران وی را از دم تیغ گذراند .
گذشته از صاحبان ادیان دیگر حتی پیروان زرتشت و نیکوکاران نیز آزادی عمل نداشتند و حتی عمل خوب آنها هم اگر از مرجع تقلید پیروی نمی کرد گناه محسوب شده و مجازات داشت:
«درفرهنگ آریائی آنکس که مرجع تقلید ندارد، کردار نیکش هرچه باشد پذیرفته نیست. هیچ کردار خوبی بدون تقلید از روحانیت ثواب ندارد بلکه عذاب دارد و نیکوکار بی مرجع تقلید دوزخی است. (وندیداد): اگر کاری بدون تقلید از روحانیان انجام شود آن کار گناه است و کیفر مرگ دارد...» .
البته روحانیون نیز مستثنی نبودند و مجازاتهائی برای آنها هم بود. «در سازمان روحانیت اداره و نیز شکنجه و اعدام و اجرای حدود شرعی وجود داشت. تازیانه- بند از بند جدا کردن- قطعه قطعه کردن- پوست کندن- سربریدن- به چهارمیخ کشیدن- کیفر روحانیان سهل انگار و خلاف کار بود (وندیداد) .
در دوران ساسانی نه تنها آزادی مذهبی وجود نداشت بلکه آزادیهای شخصی نیز از مردم سلب شده بود و روحانیان شدیداً بر زندگی روزمره مردم دخالت میکردند: «روحانیون بقدری در امور زندگی افراد دخالت میکردند که در زمان بحرانی ساسانیان گریه و شیون و ماتم بر مردگان چون ماهیت مخالفت و سیاسی پیدا میکرد حرام و ناپسند اهورامزدا و ممنوع بود. »
پس مشحص میشود که دوران ساسانی دوران اختناق مذهبی و سیاسی و شکنجه است که با بینش و کردار خرمی ها کاملاً متضاد است. و اما حالا خرمی ها را با خزران مقایسه کنیم.
آزادیهای مذهبی و سیاسی در خزریه
ازقول مسعودی نوشتیم که در شهر خزر هفت قاضی وجود دارد. دوتا برای یهودیان، دوتا برای مسیحیان، دوتا برای مسلمانان که هرکدام بنا به کتاب خود حکم میکنند و همچنین یکنفر به کفار(شمن ها) و اسلاوها و روسها که به عقل حکم میکنند. یعنی هیچ فرقی بین صاحبان ادیان ویا حتی بی دینان وجود ندارد. مسعودی مینویسد که بخاطر امنیت و عدالت خزریه تجار مسلمان وغیره از کشورهای خود به خزر گریخته و آنجا زندگی میکنند. حتی به مساجد آنها، که گویا مناره مسجد مسلمانان از مناره کاخ خاقان بلندتر نیز بود، اشاره شده است. همچنین از زبان روزنتال نوشتیم که خزرها ازنظر حقوق بشری از تمامی امتیازات سازمان ملل امروزی در هزاروچندسال پیش برخوردار بودند. این آزادیهای مذهبی به عینه در خرمی ها نیز وجود دارد. درحالی که در ساسانیان و آریائیان استبداد مذهبی حاکم است.
منشاءترکی باورهای مذهبی خرمدینان
خواندیم که خرمی ها به دو قدرت روحانی (سیاه وسفید یا تاریکی و روشنائی) معتقد هستند. این نوع نگرش از باورها در میان اکثر ملل از جمله ترکان نیز وجود داشت.«در باور ترکان اوُلگن خدای روشنائی و آفریننده ای روی زمین و ارلیک خدای تاریکی و حاکم زیر زمین میباشند... رنگ سفید اوُلگن و رنگ سیاه ارلیک محسوب میشود. اوُلگن انسان سفید را از غنچه سفید آفرید و برادر او ارلیک به تقلید از وی انسان سفید را آفرید، اما اوُلگن انسانهائی را که ارلیک آفریده بود سیاه کرد. اولگن خدای آسمان و ارلیک خدای زمین است» .
این دو روح یا دو رنگ ویا دو گانگی که از بینش دو وجهی نشأت میگیرد حتی در اسامی ترکان نیز مشاهده میشود. مانند آغ هون (هون سفید) قاراهون (هون سیاه)، آغ خزر (خزر سفید) و قاراخزر (خزر سیاه)، آغ دنیز (دریای سفید) و قارادنیز (دریای سیاه)، آغ داغ (کوه سفید) و قاراداغ (کوه سیاه)، آغ بولاق (چشمه سفید) و قارابولاق (چشمه سیاه)، آغ قویونلو (صاحبان گوسفندان سفید) و قاراقویونلو (صاحبان گوسفندان سیاه) آغ داشلی و قاراداشلی و غیره را میتوان مثال زد. که بیانگر وحدت و تفاوتهای آنهاست. یعنی نوع یا ذات آنها وحدت شان و رنگ آنها تفاوتشان را نشان می دهد. پس بنظر میرسد باور خرمدینان به دو روح (روشنائی و تاریکی) یا سیاه وسفید، قبل از هرچیزی ریشه در باورهای ترکان که از ایام قدیم در آذربایجان میزیستند دارد.
لغت «خرم» و منشأ آن
خرم در زبان پهلوی به معنی عظمت و جلال است اما در فارسی امروز لذت و خوشی را گویند. در صفحات قبل توضیح دادیم که خرمی ها از تمامی لذات زندگی بهره مند بودند و تمامی لذات را حلال میدانستند.
شاید تاریخ نگاران عرب دربرخورد با این فلسفه وسیع شامانیسم که تا آنروز نمیشناختند (دربین ادیانی که میشناختند چنین فلسفه ای نبود) آنها را خرمی به معنای صاحبین مذهب عظیم با فلسفه وسیع به کار برده باشند. بنظر میآید که خرم از زبان یونانی به پهلوی و از پهلوی به فارسی طی طریق کرده باشد.
لازم به یادآوری است که از پایان دوره هخامنشیان تا دوران ساسانی هلنسیم در ایران حاکم بود و به همین دلیل وجود لغات یونانی در پهلوی یا فارسی ویا حتی دیگر زبانهای رایج در منطقه امری طبیعی است.
در زبان پهلویXuarr (خور) نوشته میشود و به معنی فره- شکوه- جلال و بخصوص شکوه شاهی که از سوی خدا آید میباشد. همچنین Xuarreh(خوره) نوری است که ازجانب خدایتعالی بر خلایق نازل میشود که بوسیله آن قادر شوند بریاست و خدمتها و صنعتها و از این نور آنچه خاص است به پادشاهان بزرگ عالم و عادل تعلق میگیرد .
انسکلوپدی آذربایجان درباره ریشه خرم مینویسد که ریشه Xuar (خور) پهلوی بوده و به آتش و خورشید مربوط میشود.
لغت نامه دهخدا درمعنی خرم، خوشی ولذت نوشته و اضافه میکند که اسم روستا، ده، جنگل، کوه، پهلوان، شاه و چندین خرم آباد، خرمشهر و خرم دره را نام برده و جایشان را مشخص میکند ولی درباره منشأ آن توضیحی نمیدهد.
در لغتنامه یونانی “Xora” (خورا) به معنی منطقه، مملکت و ملک بوده و Xoramou”" (خورامو) به معنی کشور من، سرزمین من، “Xorizo” (خوریزو) جدای، استقلال، تقسیم، “Xurotaiz” (خوراتازیس) به معنای جوک و شوخی کردن، “Xaramu” خَرامو به معنی لذت من، خوشی من دلخوشی ومسرت میباشد.
بابک و اسلام
اگر اسلام خوب تبلیغ و شناسانده می شد شاید خرمیها اسلام می آوردند. ولی درباره پذیرش اسلام ازطرف بابک و حتی شیعه بودن او باید گفت که اینهم همانند ادعاهای دیگر دال بر احیای فرهنگ آریایی یا دین زرتشتی و مزدکی بی اساس میباشد. همانطور که قبلاً اشاره شد فتوحات اعراب در آذربایجان ناچیز بوده نه از نظر نظامی و نه از نظر ایدئولوژیکی نفوذ چندانی در آذربایجان نداشتند. یکی از مهمترین دلایل مشکل زبان بود. مسئله بعدی مقاومت ومخالفت مردم درمقابل استیلای عرب به خودی خود موجب مقاومت آنها درمقابل دین وارداتی اعراب نیز میشد.
سیاست اعراب در سرزمینهای اشغالی وضع خراج و جزیه سنگین بود که درصورت پذیرش دین اسلام این خراج نصف و جزیه حذف میشد. به همین دلیل اغلب از سران شهرها و روستاها اسلام میآوردند که جزیه نپردازند و خراج کم دهند ولی این اسلام آوردن آنها اغلب ظاهری بود و به محض اینکه اعراب از منطقه دور میشدند آنها نیز از اسلام سرباز زده و به دین و عادات قبلی خود بازمیگشتند. لذا به این دلایل بود که نفوذ اسلام درمناطق دوردست ناچیز بود.
دیوید کریستین مینویسد: «درسالهای 950-850 بود که اسلام در ایران و آسیای مرکزی به صورت دین غالب درآمد. وی آماری را نیز از فری Frye نقل میکند که طبق آن درسالهای 750 مسلمانان 8%، 800 حدود 40% و 900 میلادی بین 70 تا 80% از جمعیت را تشکیل میدادند» . فاروق سومر از زبان تاریخ نویسان نقل میکند: «درسال 960 میلادی حدود 200000 ترک اسلام آوردند و می توان گفت که در اواسط قرن دهم میلادی اسلام به اندازه کافی دربین ترکان رواج یافت... اما در قرن یازدهم میلادی اسلام به دین غالب دربین اوغوزها تبدیل شد» . بنابراین حدود 100 تا 150 سال بعد از بابک است که اسلام دربین ترکان به میزان قابل ملاحظه ای رواج پیدا میکند.
قبلاً توضیح دادیم که مسئله زبان مانع اصلی رشد اسلام دربین ترکان بود. رایت ضمن اشاره به دادگاه افشین اشاره میکند که این دادگاه نه فقط شخصیت افشین بلکه زبان، فرهنگ، آداب و سنن و مذهب دیگری را که از آذربایجان تا مغولستان رواج داشت بازگو میکند . یعنی رایت به این نتیجه میرسد که از آذربایجان تا مغولستان دارای زبان، مذهب و آداب و سنن واحدی بودند. به همین دلیل مقاومتهای مذهبی نیز وجود داشت. فاروق سومر میگوید: «ابن فضلان درسال 921 میلادی با قیجیق ینال ملاقات کرده است. او (قیجیق ینال) یک بار اسلام آورده بود. اما ملت به وی اعتراض کردند که اگر اسلام را قبول بکنی نمی توانی حاکم و رئیس ما باشی به همین دلیل قیجیق ینال مجبور میشود به دین قبلی خود برگردد» .
این بیانگر مقاومت مردم عادی درمقابل اسلام میباشد که ازطریق اشغال اراضی میخواست برآنها تحمیل شود. اگر در مردم عادی چنین مقاومتی وجود داشت آیا ممکن است که رهبر مقاومت اسلام آورده باشد؟ و ازطرفی آداب و سنن خرمی ها با آئین اسلام مغایرت اساسی دارد.
بابک و آئین مزدک
بعضی ها معتقد هستند که آئین مزدک نفوذ عمیق در آذربایجان داشته و حتی خرمی ها را ادامه دهندگان راه مزدک میدانند. اولاً ازقول رایت نقل کردیم که هیچ منبع و سندی نیست که وجود شخص یا مدرس آئین مزدکی در آذربایجان در نیمه اول قرن نهم یعنی قبل یا همزمان با بابک را تأیید کند. دوماً همانطور که در بالا دیدیم اسلام با تمامی امکانات تبلیغاتی و خزانه بزرگ و هزینه های هنگفت بعد از 400سال تازه در بین مردم شیوع پیدا میکند. حال آنکه میدانیم این انوشیروان به اصطلاح عادل مزدکی ها را قتل عام کرد و از طرفی آنها نه دستگاه تبلیغاتی مثل خلیفه داشتند و نه آزادی عمل و میتوان گفت که در آغاز بدون آنکه امکان اشاعه آن بوجود بیاید ازبین رفتند وباقی مانده گان آنها فراری و مخفی شدند که امکان اظهار عقاید خود را نداشتند. بااین وضع مزدکی ها شاید به هزارسال وقت نیاز داشتند که بتوانند به عنوان دین قابل ملاحظه ای درآیند. و ازطرفی دیگر هیچ سندی دال بر شیوع آئین مزدک در آذربایجان وجود ندارد پس چه عاملی سبب شده است که تاریخ نگاران خرمی ها را ادامه دهندگان راه مزدک معرفی کنند؟
دراصل اشتراکی بودن زن در دیدگاه مزدکی ها موجب شده که تاریخ نگاران فکر بکنند که خرمی ها همان مزدکی ها هستند. اولاً در خرمی ها زن اشتراکی نیست. اما روابط جنسی متعدد یا چندشوهری فقط به اختیار زن گذاشته میشود. یعنی زن حق انتخاب دارد نه اینکه مانند اشیاء دیگر اشتراکی باشد. وحتی اگر مزدک هم منظورش همان بود باز دیدیم که قبل از مزدک این عادت در بین ترکان رسم بود و شاید هم این مزدک است که از ترکان تأثیر گرفته است. پس ادعای اینکه خرمی ها ادامه دهندگان راه مزدک هستند نیز درست نیست.

نتیجه
علت اصلی اختلاف عقیده درباره عقاید خرمی ها از آنجا نشأت میگیرد که تاریخ نگاران یا تحلیلگران حرکت خرمی ها را در درون باورهای منسوب به ایران جسته و نهایتاً به یکی از آنها نسبت داده اند.
این از یک طرف به دلیل عدم آگاهی یا عدم توجه و اذعان به ترکیب ملی آذربایجان، و ازطرف دیگر عدم شناخت و توجه به امپراتور هم ملیت با آذربایجان (امپراتوری ترک خزر) و تأثیر عمیق آنها در آذربایجان چه به دلیل همزبانی و همدینی، چه به دلیل همجواری، چه به دلیل حضور مکرر آنها در آذربایجان بعنوان امپراتور و چه مهاجرتهای قبلی و بعدی میباشد. اینها سبب شده که برای بابک هویتی آریائی بسازند یا قبای اسلامی بروی بدوزند.
به همین دلیل هم ما با بابک خرمدین، بابک مانوی، بابک مزدکی، بابک زردتشتی و بابک مسلمان روبرو هستیم که دراصل میتواند یکی از آنها باشد نه همه اینها.همانطور که مزدکی یا زرتشتی بودن بابک صحیح نیست رابطه بین بابک،ماذیار و افشین نیز ساختگی و دروغ بوده هیچ سندی دال بر آن موجودنیست.ماذیار اخلاقا فاسد،قدرت طلب و ذرپرست بود در حالی که بابک برای آزادی ، عدالت و استقلال مبارزه می کرد. فوقاً نشان دادیم که حرکت خرمی ها ماهیتاً ضدزرتشت و ضد سنت آریائی هست. از طرز به حکومت رسیدن بابک روستازاده تا حقوق زن و دمکراسی همه مغایر سنت آریایی است. ادعای مانوی یا مزدکی بودن خرمی ها نیز به همان میزان ادعای زرتشتی بودن آنها بی اساس است. در رابطه با مسلمان بودن وی برخورد خلیفه، تاکید تاریخ نگاران بر مسلمان نبودن بابک و دلایل دیگر این ادعا را نیز رد می کند و حتی دیدیم که 200سال بعد از بابک تازه اسلام در آذربایجان رواج پیدا میکند. همچنین باور خرمیها به دو روح و عادات دیگر خرمی ها مغایر دین اسلام است. ازطرفی هیچکدام از این ادیان در آذربایجان رونق نداشته اند. بلکه اهالی آذربایجان به مانند دیگر ترکان به خدایان متعدد (شامانیزم) اعتقاد داشتند در مقایسه هائی که صفحات گذشته بین خرمی ها، ساسانیان و خزرها صورت گرفت، ثابت کردیم که خرمی ها از تمام نظر با ساسانیان متفاوت بوده و به خزرها مشابهت دارند. همچنین به شامانیزم در خزران نیز اشاره شد. شامانیزم دربین تمامی ترکها مرسوم بود و ترکان آذربایجان نیز مانند دیگر ترکان شامانیست بودند. شامانیسم بعداً در فرمهای اسلامی نیز ظاهر شد. هنوز هم در بین آذربایجانیها خصوصاً دهات آذربایجان به آلای بانی و قولای بانی اعتقاد دارند. ویا مصلا رفتن برای باراندن باران درواقع شکل اسلامی شده مراسم «یادا»ی ترکهای قدیم است که با عبادت و اجرای مراسمی طلب باران میکردند و به خدای باران اعتقاد داشتند، مراسم برای جلوگیری از باریدن تگرگ وغیره هنوز در میان ترکان آذربایجان وجود دارد. هنوز هم در بعضی نقاط آذربایجان به سنگ مقدس اعتقاد دارند. این سنگ ها برای معالجه وغیره هنوز هم دربعضی نقاط آذربایجان مورد استفاده قرار می گیرد. من خود سنگهایی را که شبیه پیکر زن تراشیده شده بود در زادگاه خود «گرگر» در خارج شهر که قبرستان شده بود دیده ام که متأسفانه برای ساختن میدان فوتبال آنها را که «آدام داشی» (سنگ آدم) می گفتند و احتمالاً بازمانده از دوران شامانیزم بود، برچیده و ازبین بردند. این سنگها شاید همان خدایان زن بودند که نیاز به تحقیق فراوان داشت ولی شونیزم وجهل حاکم آنها را منهدم کرد. اهمیت درخت چنار و دهها نمونه دیگر را میتوان گفت که دلیل بر شامانیست بودن آذربایجانیها میباشد که حتی تاامروز هم در اعتقادات مردم به نوعی منعکس میشود. تاریخ نویسان عرب به دلیل عدم شناخت از این دین که امروزه با نام کلی شامانیزم نامیده میشود آنها را خرمی گفته اند. و منظور از خرمی همان شامانیزم یا شامانیست هست و لذا بابک خرمی یا خرمدین همان بای بَک شامانیست میباشد.
این مقاله به زبان مادریم (ترکی آذربایجانی) در تاریخ 19/06/2004، یعنی چند روز قبل از مراسم تولد بابک که همه ساله در هفته دوم تیرماه در قلعه بذ قورولتای ملی برگزار می شود به هموطنانم تقدیم شد. بنا به درخواست دوستان جهت ترجمه آن به فارسی بود که ترجمه آن با اضافاتی جزئی به علاقمندان تقدیم می گردد .
لازم به توضیح است که بعضی از دوستان منظور از مقاله فوق را به خطا تبلیغ یا دعوت به شامانیسم تلقی کرده و سئوالاتی عنوان نموده اند. باید گفت که هدف شناخت واقعیات تاریخ است. امروزه اکثریت ملت آذربایجان پیرو دین اسلام هستند. همانطوریکه شامانیست بودن اجدادمان در قبل از پذیرفتن اسلام دلیل بربازگشت ما به شامانیزم نمیشود، به همان نسبت هم مسلمان بودن ما کتمان و سرپوش گذاشتن به گذشته را توجیه نمیکند. آن اعتقادات مذهبی دیروز و این باورهای مذهبی امروز ملت ما میباشد و هر دو مورد احترام ماست.
صالح ایلدیریم1/ ژوئیه/ 2004 برابر 11/تیرماه/1383
ildirim.azer@videotron.ca

منابع:

- تاريخ بلعمی، تکمله و ترجمه تاريخ طبری. ص 244 و 433 و 478.
- دکتر محمدتقی زهتابی: ايران ترکلرينين اسکی تاريخی «تاريخ قديم ترکهای ايران» جلد 1- ص212-211.
- دکتر جواد هيئت: سيری در تاريخ زبان و لهجه های تورکی، چاپ دوم، ص 170-169.
- همان ص. 169 زيرنويس.
- دانلوپ: تاريخ خزران از پيدايش تا انقراض. ترجمه محسن خادم. ص 32
- همان . ص 34-33
- رحيم رئيس نیا، آذربايجان در سير تاريخ- جلد 2 صفحه 568-567
- آرتورکسلر: قبيله سیزدهم (امپراتوری خزران و میراث آن) ترجمه جمشید ستاری 1361 ص 27-21
- دانلوپ، ص 24- آرتورکسلر ص 28
- آرتورکسلر. ص 17
- همان. ص33.
- دانلوپ: ص 67
- همان- ص 83-79
- همان ص 83.
- دیوید کریستین: David Christian: A history of Russia, Central Asia and Mongolia, P.283
- آرتور کسلر. ص 43-40.
- قام شامان- میرعلی سیداوف- ترجمه صمدچایلی- ص9.
- آرتورکسلر. ص 63.
- دانلوپ. ص170 و آرتورکسلر ص 55.
- آرتورکسلر. ص55.
- همان- ص 47.
- همان- ص 56
- همان- ص 58
- همان ص. 42-40
- دانلوپ- ص 158
- همان – ص 205
- همان- ص 209
- همان – ص 151
- رحیم رئیس نیا.. «آذربایجان درسیرتاریخ» جلد2– ص 561
- رایت: The Muslim World, Vlume XXXVIII, “E. M. Wright, Babak of Badhdh and AL-Afshin” during the years 816-841 p. 43-44
- همان. ص 46-47
- همان- ص 44-49
- مسعود اثناعشری خیاوی. ساوالان، بابک، مشکین- ص 280
- عباس اقبال آشتیانی. تاریخ ایران. چاپ پنجم. ص100
- دکترعبدالحسین زرین کوب- دوقرن سکوت- ص 213-214
- همان- ص 217
- شمس تبریز شماره 104 ویژه نامه بابک 30 خرداد1380.
- رایت – ص 45
- دکترمحمدرضا افتخارزاده، ایران آیین و فرهنگ، جلد 1- ص 218
- همان- ص 330
- همان، ص 236-235 به نقل از کتزیاس و وندیداد.
- همان- ص 369-359
- همان- ص 260
- همان- ص 263
- همان- ص 362
- علی اکبر دهخدا: امثال وحکم، جلد 2 – ص 919
- همان – ص 927
- دکتر محمدرضا افتخارزاده – ایران آئین وفرهنگ- ص 368 از بندهای 5/23 و 265-260 شاهنامه. پاورقی.
- میرعلی سیداوف: قام شامان. ص 66 و 48.
- دانلوپ. ص 31
- دکترمهیار خلیلی: تاریخ شکنجه در ایران- ص 287-283.
- رحیم رئیسی نیا. آذربایجان درسیرتاریخ. جلد2- ص 816.
- همان: ص 832
- دکترمحمدرضا افتخارزاده، ایران- آئین وفرهنگ. جلد1- ص217.
- همان، ص 213
- همان، ص 207 به پاورقی نگاه کنید.
- میرعلی سیداوف قام شامان- ص 36-34..
- دکتر بهرام فره وشی: واژه نامه پهلوی3.
- دیوید کریستن: Central Asia and Mongolia. P. 312 324 و A history of Russia توضیح 25.
- فاروق سومر. غزها به ترجمه آنادردی عنصری. ص 97-96.
- رایت E.M. Wright – ص 56.
- فاروق سومر. غزها به ترجمه آنادردی عنصری. ص 96.
- علاقمندان میتوانند درسایت های تریبون و دورنا مقاله اصلی را که به زبان ترکی است ملاحظه کنند.