بابکین باشچیلیغی آلتیندا آذربایجاندا آزادلیق مؤحاریبه سی

بابکین باشچیلیغی آلتیندا آذربایجاندا آزادلیق مؤحاریبه سی

ایرج حسنی

بابکین باشچیلیغی ایله خالق آزادلیق حرکاتینین یئنی مرحله سینین باشلانماسی.

خورّمیلر ایجماسینا باشچی اولدوقدان سونرا بابک بو واختا قده ر باش وئرمیش اؤسیانلاری تحلیل ائتدی. اونلار اوغورسوزلوغونون سبب لرینی آراشدیردی. بابک بئله بیر دؤزگؤن قناعته قالدی کی اؤلکه نی عرب اسارتیندن یالنیز خالقی آیاغا قالدیریب سیلاحلان دیرماقلا خیلاس ائتمک مؤمکؤن دؤر. او، اؤز آداملارینی آذربایجانین هر طرفینه گؤندردی . اونلاری عربلره قارشی مؤحاریبه یه چاغیردی. اؤلکه نین هر یئریندن مین لرله قئیرتلی ، وطن پرور ایگید لر سیلاحلاناراق بابکین بایراغی آلتیندا توپلاندی. دئییلیر کی بابکین عسگرلرینین سایی او قدر آرتمیشدی کی، پییادا حسابا آلینمادان ، تکجه آتلیلار ییرمی مین نفر ایدی. بابک اردو دا جیددی حربی اینتیظام یاراتدی . دؤیؤشلرده خؤرّمیلره خالقین ان جنگاور و جسور اوغوللاریندان مؤعاوییه، آبدوللا(هر ایکیسی بابکین قارداشلاری ایدی) ، تارخان، آدین(آیدین)، رؤستم ، ایسما ال-کؤردؤ و ب. باشچیلیق ائدیرلردی . اونلارین هر بیرینین ائله آدی عربلری لرزه یه سالیردی. بو حرکت ده موخالیف ائتنوسلار ،خوصوص ایله تورک ائتنوس لاری یاخیندان ایشتیراک ائدیرلردی . آزادلیق اردوسونون اساس حرکت وئریجی قؤوولرینی کندلیلر تشکیل ائدیردی . اورادا شهر یوخسوللاری ، صنعت کارلار ، ایری و اورتا فئوداللار و اهالینین مؤختلیف طبقه لریندن اولان آداملار دا آز دئییلدی . مؤحاریبه نین گئنیش وؤسعت آلدیغی دؤورده منسب ساحیبلری ده اونلارا قوشولموشدو . لاکین سونرالار اونلارین اکثرییتی دؤنؤک چیخدی بابک دن اؤز دؤنده ریب ، اونا خیانت ائتدیلر. آزادلیق حرکاتی بیر چوخ اراضی لری ده بؤرؤسه ده خؤرّمیلرین مرکزی آذربایجان ایدی. مؤحاریبه بورادا باشلانمیش دی. ایران تاریخچی سی سعید نفیسی اعتیراف ائدیر کی،<< خؤرّمیددین بابکین حؤکم رانلیق ائتدیی و اؤز مذهبینی یایدیغی یئر بو گؤنکؤ ایرانین شیمال-غرب اینده یئرله شن اؤلکه دیر. اراضینین بیر حیسسه سی ایران آذربایجان اراضیسی ، دیگر حیسسه سی ایسه آذربایجان رئسپوبلیکاسیدیر>> . خؤرّمیلر خیلافت اردولاری اؤزه رینده پارلاق قلبه لر چالاراق آذربایجانی اونلاردان تمیز له ییردی. بئله شرایط ده قونشو اؤلکه لرین خالقلاری دا اونلارا قوشولدولار . تکجه آذربایجانین جنوبون دا و دئیله م ده بابکین طرفدارلارینین سایی اؤچ یؤز مین نفره چاتیردی. اونا گؤره ده عرب اردولاری بو قؤوولرین ضربه لرینه تاب گتیره بیلمیردی، دالبادال مغلوب اولوردولار.

خؤرّمیلرین اوغورلاری

خؤرّمیلر موتشککیل دؤیؤش لره باشلامازدان اوّل آذربایجانین شهر و کندلرینده مینلرله یاد ائللی قصب کارلاری قوودولار . آزادلیق مؤحاریبه سینسن بیرینجی اؤچ ایلینده خلیفه خؤرّمیلره قارشی ، دئمک اولارکی ، نیظامی اردو گؤندرمدی . آذربایجان داکی عرب حربی حیسسه لرینین قؤووسیندن ایستیفاده ائدیردی. مؤحاریبه گنیش وؤصعت آلاراق خیلافت اؤچؤن قورخولو قؤووه یه چئوریلدی . اوسیان چیلار دؤشمنین خیلی جانلی قؤووسینی مهو ائتدی.

بابکی لرین اساس مرکزی بذ شهر قالاسی ایدی

سککیز یؤز اون دوققوز- جو ایلده خلیفه خؤرّمیلره قارشی ایلک نیظامی اردو گؤندردی . اوسیان چیلار همین اردونو ازدیلر . بو قلبه دن سونرا اون ایله یاخین مؤددتده خؤرّمیلر خیلافتین بیر نئچه نیظامی اردوسونو دار- ماداغین ائتدیلر . بیر نئچه گؤرکملی سرکرده سی اؤلدؤرؤلدو و یا اسیر گؤتؤرؤلدؤ. سیونیک ، شکی ، بئیله قان ، ارساکی ویلایت لرده خؤرّمیلر داها عضم له ووروشوردولار . بابکیلرین ییرمینجی ایللرین اوّللرینده دؤشمنی مغلوب ائدرک ، سیونیکی ، ارسکی، 4 عصر برده نی ، بئیله قانی ، قاراباغی ، آررانین بیر سیرا ایالت و شهرلرینی آزاد ائتدیلر . تاریخیمیزین بو دؤورؤنون آراشدیریجیسی آکادمیک ز. بؤنیادو وون قناعتینه گؤره ارمنی کنیازلاری ایچه ریسینده بابکین موتتفیقی یوخ ایدی . اونون اساس طرفدارلاری آلبان کنیازلاری ایدی.

عصرین ییرمینجی ایللرینه دوغرو آزادلیق موحاریبه سی چوخ گنیش له نه رک4 خیلافتی سارسیتدی . خلیفه اؤزونون ان اعتیبارلی سرکرده لریندن بیرینین باشچیلیغی ایله بابکه قارشی گؤجلو اردو گؤندردی . او ، ایکی ایللیک جیددی حاضرلیقدان سونرا سککیز یوز ییرمی دوققوز- جو ایلده هشتادسر داغیندا خورّمیلره حل ائدیجی ساواشا باشلادی . عرب لرین بؤیوک اومید بسله دی یی بو دؤیوش دن مقصد بذ قالاسینی اله کئچیرمک ایدی . لاکین بابکین سریشته سی و سرکرده لیک مهارتی نتیجه سینده دوشمنین نییتی باش توتمادی . دؤیوشده ایشتیراک ائدن یوز اللی مینلیک عرب اردوسوندان اوتوز مین نفری مهو ائدیلدی. خلیفه نین سئویملی سرکرده سی محممد ال طوسی اؤلدؤرولدو. سونراکی ایل خورّمیلر داها بیر پارلاق قلبه چالدیلار. همدان شهرینی توتدولار . بو، نیظامی عرب اردولاری اوزرینده سایجا بئشینجی قلبه ایدی. دوشمن اوچون بؤیوک استراتژی اهممیتی اولان همدانین توتولماسی عربلرین وضییتینی داهادا آغیرلاشدیردی.

عصرین اوتوز- جو ایللرین اوول لری آزادلیق موحاریبه سینین اوغورلو دؤوروایدی4. << بیر عرب منبع اینده یازیلیر کی ، بابکین ایشی بؤیوک ووسعت آلدی . عربلر اوندان قورخماغا باشلادیلار .اونونلا ووروشوردولار لاکین قالیب گله بیلمیردیلر . بابک قوشونلاری داغیدیر و سرکرده لری اؤلدورؤردو>> . عرب منبع لری بو دؤوروده خورّمیلرین قلبه لرینین سببلرینی اساس سیز بهانه لره ایضاح ائدیردیلر. اونلاردان فرقلی اولاراق سعید نفیسی بابکیلرین قلبه لرینی اونلارین خیلافته قارشی میللی – آزادلیق موحاریبه سی آپارماسیندا و خالقین بیرلیک اینده گؤروردو. خیلافت اردولارینین اوغورسوزلوغونون بیر سببی ده سوریه و مصر ده عینی واخت دا اوسیان لارین باشلانماسی ایدی . همچنین ، عربلر بیزانسلا موحاریبه نی دوام ائتدیریرلردی . قؤوه- لری پارچالانمیشدی . عربلر چوخ چالیشسالاردا خورّمیلرین ضربه لرینی دفع ائده بیلمیردی . اراضییه و داغ یوللارینا یاخشی بلد اولان بابکین آداملاری پوسقو دسته لری تشکیل ائدیرلردی . دوشمنه گؤندریلن سیلاحی ، پولو و ارذاغی اله کئچیریردیلر قافیل حوجوملارا عرب دؤیوشچولری آراسیندا واحیمه و چاشقینلیق یارادیردیلار. آذربایجان اراضی سیندا عربلرین یالنیز بیر نئچه قالادا حربی دسته لری قالمیشدی . موحاریبه ایرانیندا بیر سیرا ویلایت لرینی و شهرلرینی بوروموشدو . خلیفه مامون اؤلرکن واریسینه بابکیلره قارشی آمانسیز اولماغی وسییت ائتدی : << خورّمیلره قارشی موحاریبه یه قطعییتلی و رحم سیز آدام گؤندر . اونا وسایط سیلاح ، آتلی و پیادا قوشون وئر.اگر خورّمیلره قارشی موباریزه اوزانسا ،اوندا اونلارین اوزرینه بوتون دوستلارینلا وکؤمکچی‌لرینله اؤزون گئت >>.

آزادلیق موحاریبه سینین ضعیفله مه سی.

یئنی خلیفه مؤعتصم سله فینین وسییتی نه عمل ائدرک ،خورّمیلره قارشی گوجلو اردو گؤندردی . سککیز یوز اوتوز اوچون- جو ایلین سونوندا همدان شهری یاخینلیغیندا شیددتلی دؤیوش باشلاندی. بو دؤیوش ده خورّمیلر ایلک دفعه آغیر مغلوبییته اوغرادیلار ، بؤیوک ایتکیلر وردیلر. منبعلرده خورّمیلرین ایتکیسی آلتمیش مین نفردن یوز مین نفره قدر گؤسته ریلیر . عرب لرینده ایتکیسی آز دییلدی . همدان دؤیوشون دکی قلبه خیلافتین باشچیلارینا و عرب سرکرده لرینه بو واختا قدرکی صحو لرینی آنلاتدی. خلیفه بیزانسلا موحاریبه نی دایاندیردی . دؤولتین فعالییتینی ، بؤتؤن اردونو ، ماددی و حربی سورساتی بابکیلره قارشی موحاریبه یه یؤنلتدی . اردونون تجحیزینه تجروبلی و سریشته لی سرکرده لره مؤحکم لندیریلمه سینه خوصوصی دیققت یئتیریلدی. یوللار ساحمانا سالیندی . تحلوکه سیزلی یی تامین ائتمک مقصدیله یوللاردا کئشیکچی منطقه لری یارادیلدی. اردویا گؤندریلن ارذاغین،سیلاحین و پولون منزیل باشینا چاتدیریلماسی اوچون تدبیرلر گؤرولدو.اردودا اینتیظام مؤحکم لندیریلدی.

سککیز یوز اوتوز بئشینجی ایلده افشین آدلی مشهور سرکرده خورّمیلره قارشی ووروشان عرب اردوسونا باش کوماندان تعیین ائدیلدی . او، تورک منشالی تجروبه لی سرکرده ایدی. افشین دؤیوشه باشلامازدان اوّل بیر سیرا واجیب تاکتیکی و تشکیلاتی ایشلر گؤردو . انون گلیشی عرب اردوسوندا سیراوی دریوشچودن ضابیته لره قدر حامینین اووقاتینی دییشدی ، اؤز گوجلرینه اینامی آرتیردی. عرب سرکرده سی اؤز قرارگاهینی خوّرمیلرین ایستحکامینا یاخین اولان برزنده کؤچوردو اردبیل دن برزنده قدر اولان قالالار و یوللار برپا ائدیلیب مؤحکم لندیریلدی. عرب سرکرده لرینین مهوم تدبیرلریندن بیری ده عکس- کشفییاتی گؤجلندیرمه سی اولدو. کشفییات معلوماتی توپلاماق خورّمیلر آراسیندا تفریقه سالماق ، ان یاخشی سرکرده لرینی آرادان گؤتورمک گؤنده لیک ایشه چئوریلدی . دوشمن اؤز مقصدینه ناییل اولا بیلیردی. ایسما ال- کوردو ، تارخان و باشقالارینین آرادان گؤتورولمه سی بابکه آغیر ضربه اولدو. خورّمیلرده تدبیرلی فعالییت گؤستردیلر. اونلار دؤیوش گئدن یئرلره و یوللارا بلد ایدیلر . تئز- تئز دوشمنه قارشی حوجوما کئچیردیلر . دوشمنه گتیریلن ارذاغی ، سیلاحی و پولو اله کئچیریر ، آداملارینی اؤلدورور دولر.

آزادلیق موحاریبه سینین ایللرله اوزانماسی و گنیش اراضیلری احاته ائتمه سی اونا رهبرلیگی چتین لشدیریردی . ایتکیلرده آز دئیلدی ، آداملار اوزون سؤرن موحاریبه لردن یورولموشدو. بئله ضعیف جهت دوشمه نین دیققتینی جلب ائدیردی. موحاریبه اوزاندیقجا ،دؤیوشلرده عربلرین اوغورلاری آرتدیقجا خورّمیلرین سیراسی سئیره لیردی . دوشمنه ایسه ، عکسینه ، مونتضم اولاراق یئنی قوووه لر گلیردی. افشینین تدبیرلریندن قورخویا دوشن یئرلی ایری فئوداللار ، او جومله دن بابکین سابیق طرفدارلاری و موتتفیقلری اولان سهل ابن سومبات ، ابن بایس ، ابو موسی و... تدریجا اوندان اوزاقلاشدیلار .

خورّمیلر حرکتینین یاتیرلماسی . بذ قالاسینین سوقوتو.

افشین خورّمیلره قارشی ووروشان عرب اردولارینین سرکرده سی اولماقلا یاناشی ، هم ده ایرانین مرکزی ویلایتلرینین و آذربایجانین حکیمی ایدی. خلیفه اونا موستسنا صلاحیت وئرمیشدی . اونون حربی ایشده زنگین تجروبه سی واردی. صبرلی و تدبیرلی ایدی . حربی – سیاسی وضعییتی و دوشمنین ایمکانینی دوزگون قیمت لندیرمه یی باجاریردی. بابکین دؤیوش پلانی ، قالالاری جانلی قوووه سی و جیببه خاناسی حاققیندا معلومات توپلایان جاسوسلاری واردی. کشفییات عملییاتینا اهممییت وئریر و اونو گئنیش لندیریردی. حتتا بابکین جاسوسلارینی اؤز طرفینه چکیردی . اؤزونه لازیم اولان قدر معلومات توپلادیقدان سونرا حل ائدیجی دؤیوشه حاضیرلاشیردی . اونون ایکی ایله یاخین خورّمیلره ساواشا گیرمه مه سینین سببلریندن بیری بو ایدی . موحاریبه اوزاندیقجا قووولر نیسبتینده کی فرق عربلرین خیرینه دییشیردی . دوشمن اردوسو یئنی قوووه لر حسابینا گؤجلن دی یی حالدا خورّمیلرین سیراسی سئیره لیردی.

بونونلا بئله ، خورّمیلرین هله ده خیلافت اردولارینا راحاتلیق وئرمیردیلر . تجروبه لی سرکرده اولان بابک ، عاغیللی ، تاکتیک حربی مانورلاری ایله دوشمنین پلانینی پوزور و اونلاری چیخیلماز وضعییته سالیردی. خورّمیلر سککیز یوز اوتوز آلتی- جی ایلده هشتادسر داغی یاخینلیغین داکی عربلر اوزرینده پارلاق قلبه چالدیلار . دوشمنین خیلی جانلی قوووسینی مهو ائتدیلر. عرب سرکرده سی بوغا دؤیوش میدانین دان قاچماقلا لابود اؤلوم دن خیلاص اولدو خورّمیلر چوخلو سیلاح ، ارذاق و پول اله کئچیردیلر .

سکیز یوز اتوز یئددی- جی ایلده خلیفه افشینین کؤمکینه ایکی بؤیوک اردو و اتوز میلیون درهم پول گؤندردی. حاضیرلیق ایشلری باشا چاتدیقدان سونرا ، همین ایلین یاییندا افشینین قوشونو بذ قالاسینا یاخینلاشدی ، قالانی موحاصیرییه آلدی . افشین ناحاق یئره قان تؤکؤلمه سینی ایسته میردی . اونا گؤره ده دؤیوشه باشلامازدان اوّل بابکه صولح تکلیف ائتدی .اونو ایناندیرماغا چالیشدیردی کی ، باغیشلانماسی حاققیندا خلیفه دن فرمان آلاجاقدیر. افشینین فیکرینجه ، بئله صولحه نایل اولونسا هر ایکی طرف اوچون صرفه لی اولاجاقدیر . خلیفه بابک کیمی نوفوزلو ،جسور، یئنیلمز سرکرده نی اؤز طرفینه چکر و اونون قوووسیندن بیزانسا قارشی موحاریبه ده ایستیفاده ائدردی. لاکین عرب سرکرده سینسن جهدلرینه باخمایاراق بابک عقیده سیندن دؤنمه دی . او، وطنینین ایستیقلالییتینی ، خالقینین آزادلیغینی اؤزونون شخصی خوشبختلی یینه قوربان وئرمه دی. خلیفه نین تکلیف ائتدی یی بؤیوک وظیفه نی ، ایمتیازلاری و هدیه لری خالقینا خیانت کیمی قیمت لندیردی. بابکین بؤیوکلویوده بوندا ایدی . بئله اولدوقدان حل ائدیجی دؤیوشون باش وئره جیینه شوبهه قالمادی. ایللرله دوام ائدن و قوووه لری توکه دن موحاریبه نین سونو یئتیشدی. سون دؤیوش داها یاخشی سیلاحلانمیش و تجهیز اولموش دؤشمن اوچون ال وئریشلی بیر واختدا – سککیز یوز اوتوز یئددین- جی ایل آوقوست آیینین ییرمی آلتی - دا باشلاندی . بابکین موتتفیقی بیزانس ایمپاراتورونون یوز مین لیک اردوسون آرخادان عربلره ضربه ائندیرمک جهدی بذ قالاسی مودافیع چیلرینین طالعینه تاثیر گؤستره بیلمه دی . عربلر قالانی هر طرفدن آتشه توتدولتر . دوشمنین اوخ آتانلاری ، بالتاچیلاری و یانغین آلایینین عسگرلری داها فعال ایدیلر . قالا دیوارلارینی داغیتماق اوچون مانجاناق لاردان و نفتله ایسلادیلمیش اوخلاردان دا باجاریلیقلا ایستیفاده ائدیردیلر . افشین اؤزو بابکین سارایینا باخان داغین اؤستؤنده قوردوغو چادیردا ساواشین گئدیشینی ایزله ییردی. بذ قالاسینین مودافیعه- سینه بابکین اعتیبارلی و جسور سرکرده سی آدین(آیدین) باشچیلیق ائدیردی . بوتون گؤنو دوام ائدن دؤیوشده دوشمن عسگرلریندن دفعه لرله آز اولمالارینا باخمایاراق خورّمیلر افسانوی رشادت گؤستردیلر. اونلارین قیری- عادی متانتیو ایگیدلی یی عربلری حیرته گتیریردی . وطنین جنگاور اوغوللاری موقدّس تورپاغیمیز اوغروندا شهید اولماغی شرف ساییردیلار . بذ دؤیوشو اورتا عصرلرین چوخ سایلی موحاریبه لری تاریخیندن ان چوخ اینسان قیرغینینا سبب اولان ساواشلارداندیر . یارالانان لاردان و ایتگین دوشنلردن علاوه ، عربلردن یوزمین نفر ، خورّمیلردن سکسن مین نفر هلاک اولدو . عربلر بذ قالاسینا چتینلیکله داخیل اولدولار . افشینین گؤسته ریشی ایله اونو اوچ گؤن یاندیردیلار . داشی داش اؤستؤنده قویمادیلار . عربلر قالانین مودافیع چیلریندن سککیز مینه یاخین اسیر گؤتوردؤلر . اونلارین ایچه ریسینده بابکین عائیله عؤضولری و یاخین گوهوملاری دا واردی.

بابکین اله کئچیریلمه سی و اعدامی

بذ قالاسینین سوقوتوندان و عائیله عؤضولرینی ایتیردیکدن سونرا بابک آرازدان کئچیب آررانا گلدی . اونون مقصدی بیزانس ایمپراتورونون یانینا گئتمک دی ، یئنی قوووه توپلاییب موحاریبه نی دوام ائتدیرمک ایدی. بذ دؤیوشوندن سونرا افشینین بوتون جهدلرینه باخمایاراق بابک تسلیم اولمادی . افشین بابکین باغیشلانماسی حاققیندا خلیفه-دن راضیلیق مکتوبو آلدی . بابک یئنه ده فیکریندن دؤنمه دی . بئله اولدوقدان خلیفه فیکرینی دییشدی . اونو توتوب تحویل وئرن آداما ایکی میلیون درهم موکافات وئره- جیینی بیان ائتدی . او بازارچایین سول ساحیلینده شکی قالاسیندا کئچمیش موتتفیقی سهل ابن سومبات لا قارشیلاشدی . او ، بو بؤلگه ده بابکین یاخیندان تانیدیغی خریستییان فئودال لاردان ایدی . دوست لوغو پولا و شؤهرته ساتان سومبات بابکی آلدادیب اؤز مولکونه آپاردی . اونون تحلوکه سیز لی یینه تامینات وئردی . سونرا دا خیانت یولو ایله اونو عربلره تحویل وئردی . بابکی افشینین برزند ده کی دوشرگه سینه آپاردیلار . عرب سرکرده سی بابکین اسیر آلینماسی خبرینی خیلافت سارایینا چاتدیردی . همین ایل افشین ، بابکی برزنددن سامره یه آپاردی . یولا دوشمزدن اوّل بابک افشینین ایجازه سی ایله سونون جو دفعه بذ قالاسا ایله ویدالاشدی . بو اونون وطن تورپاغی ایله سون گؤروشو اولدو . اوچورولموش و باشدان- باشا یاندیریلمیش شهرین خارابالاری ایله گؤروش اونون قلبینی گؤینتدی.

اونلار سککیز یوز اوتوز سککیز- جی ایل یانوار آیین دؤرد- ده سامره یه یئتیشدیلر . خلیفه مؤعتصیمین امری ایله بابک همین ایل مارت آیینین اون دؤردون- ده اعدام ائدیلدی . اعدام زامانی اونون گؤستردی یی فیزیکی دؤزوم تکجه بو حادیسه نی گؤرنلر دئیل ، ائشیدنلری ده حیرته گتیردی. خلیفه نین گؤستریشی ایله جللاد اوّل جه اونون دیرسکدن قوللارینی ، قیچلارینی ، سونرا ایسه باشینی کسدی. ایشگنجه زامانی جللاد کؤتویونه یاخین مسافه ده دایانان آداملاردا اونون اینیلتیسینی ائشیتمه میشدیلر . حادیثه نی گؤرموش عرب مؤللیفی یازیردی: << خلیفه جللادا امر ائتدی کی ، اونون گؤزلری قارشیسیندا بابکین اللرینی و آیاقلارینی کس سین . جللاد ، اوّل جه بابکین بیلکدن ساغ الینی کسدی. قان آخاندا بابک سول الی ایله بوتون اؤزونو قانا بویادی . خلیفه اوندان نییه بئله ائتدیی نین سببینی سوروشدوقدا بابک خلیفه یه بیلدیردی : سن امر ائتدین منی شاققالاسینلار ،منیم اعدامیم اوچون سن ویجدانینلا جواب وئره جک سن ... مندن آخان قانی دایاندیرماغا سنین حؤکمون چاتماز . قورخورام کی بوتون قانیم آخیب قورتارسین و اوزومون رنگی قاچسین . آداملاردا ائله باشا دوشرلر کی ، من اوّلدن اؤلومدن قورخموشام . من اوزوموقانا بویادیم کی ، بنیزیم سولغون گؤرونمه سین .>> خلیفه نین امری ایله اعدام دوام ائتدیریلدی . جللاد بابکین اللرینی و آیاقلارینی کسدیکدن سونرا باشینی ووردو . اوسیانچیلاری قورخوتماق اوچون اونون کسیلمیش باشینی خراسانا گؤندردی . بدنینی ایسه حؤندور بیر آغاجدان آسدی . بو قایدا ایله بابکین قارداشی عابدوللانی دا باغداد شهرینده اعدام ائتدیلر.

ایشکنجه نین دحشتینه باخمایاراق بابک عضمله دؤزرک، مردلیکله عبدییته قوووشدو . بو اؤلمزلیک سونرا کی نسیللراوچون قهرمانلیق مکتبی اولدو . اونون آدی خالقین ایستیقلالییت اوغروندا موباریزه رمزینه چئویرلدی.

آزادلیق موحاریبه سینین تاریخی اهمییتی

اورتا عصرلرده باش وئرن دیگر کندلی موحاریبه لری کیمی، خورّمیلر حرکاتی دا مغلوبییته اوغرادی . لاکین خورّمیلر حرکاتی همین موحاریبه لردن کؤکلو شکیلده فرقلندیردی . بو هر شئی دن اوّل ایستیقلالییت اوغروندا آزادلیق موحاریبه سی ایدی. بابکین باشچیلیغی ایله ییرمی ایلدن آرتیق دوام ائدن آزادلیق موحاریبه سینین مغلوبییتینین سببلری چوخ ایدی .بو آزادلیق موحاریبه سی آفریکا ،آوروپا و آسیا گئنیش اراضیلری اسارت آلتینا آلمیش خیلافته قارشی آپاریلیردی . ایسلامی اؤزونه ایدولوژی بایراق ائتمیش ، بؤیوک حربی ایمکانا مالیک خیلافت کیمی گؤجلو دؤولتین اسارتیندن خیلاس اولماق اوغروندا گئدن موحاریبه ایدی . قووولر نیسبتیندکی فرقه باخمایاراق ، خیلافت آذربایجان خالقینین موباریزه عضمینی قیرا بیلمیردی . آزادلیق موجادیله سینده ایمتیازلی طبقه لرین دؤنوک لؤیو، ان باشلیجاسی خریستیان دینینه منصوب ایری اعیانلارین خیانتی ، عربلره کؤمک ائتمه سی موحاریبه نین مغلوبییتینه گتیریب چیخاردی. خیلافت طرفیندن تورک منشالی سرکرده لرین و دؤیوشچولرین خورّمیلره قارشی موحاریبه یه جلب ائدیلمه سی ده اساس عامیللردن دیر. خیلافت دایره لرینده اعتراف ائدیلیردی کی، تورکلر عربلره نیسبتاً داها جسور و دؤیوشکن دیرلر . اونا گؤره ده اردونون تشکیلینده تورک گنجلرینه خصوصی اهمییت وئریلیردی .

ایللرله دوام ائدن موحاریبه ده خورّمیلر عربلره سای سیز- حسابسیز مادّی و معنوی ضرر یئتیرمیشدی. منبع لرده عربلرین یاریم میلیونا قدرعسگر و ضابیط ایتیردییی قید ائدیلیر.
عصر اوچون بو، بؤیوک رقم دیر . بوندان علاوه ، دؤیوشلرده عربلرین اونلارلا 4 مشهور سرکرده سی اؤلدؤرولدو و یا اسیر گؤتورولدؤ. بو دلیللر اؤزو آزادلیق موحاریبه سینین میقیاسینین بؤیوکلویونؤ سوبوت ائدیر. اوغورسوزلوقلا نتیجه لنمه سینه باخمایاراق خورّمیلر حرکاتی خیلافتی موبالیغه سیز اولاراق لرزه یه سالدی و کؤکوندن سارسیتدی . بو حرکات خیلافتین اسارتی آلتیندا اولان دیگر خالقلارین آزادلیق موباریزه- سینه تکان وئردی . بابک و اونون طرفدارلارینا وئریلن ایشگنجه لر خالقی قورخوتمادی . عکسینه ، اوندا آزادلیق میلینی گؤجلندیردی . موجاهیدلرین یئنی نسلینی یئتیردی . ایستیقلالییت قازانیلاجاغینا هوسی و اینامی آرتیردی . آذربایجاندا خیلافت اسارتینه قارشی اوسیانین یئنی دالغاسی باشلاندی .

عصرین اوتوز- جو ایللرین سونو- قیرخ-جی ایللرین اوّل لرینده وارساندا، برده ده4 ، مرندده ، کؤر- آراز وادیسینده گوجلو چیخیشلار باش وئردی . عرب اسارتینه قارشی اوسیانلارا خالقین ایگید و وطن پرور اوغوللاری باشچیلیق ائدیردی . بئله باشچیلاردان بیری ابوموسی ایدی . او کور-آراز وادیسینده کی اوسیانا رهبرلیک ائدیردی . اوسیانچیلار قاراباغدا ، داغلار اؤزه رینده اوجالان مؤحتشم کتیچ قالاسیندا سیغینیب موقاویمتی دوام ائتدیردیلر . قالانی عربلرین ایکی یوز مینلیک اردوسو موحاسیره یه آلدی. دوشمن بیر ایل مودّتینده قالانین مودافیع چیلرینه قارشی ییرمی سککیز دفعه حوجوما کئچدی . لاکین مقصدلرینه نایل اولا بیلمه دی. مکرلی سرکرده بوغا یئنه ده حیله ایشلتدی. ابوموسی باشدا اولماقلا اوسیانین رهبرلرینی دانیشیق آپارماق بهانه سی ایله اوز قرار گاهینا دعوت ائتدی . اونلارین تحلوکه سیز لیینه تامینات وئردی . سونرادا پوزاراق هامیسی نی گیرو گؤتوروب خیلافتین پایتاختینا گؤندردی. اوسیان چتینلیک له یاتیریلدی . اورتا عصر عرب تاریخچیلری آزادلیق موحاریبه سینه ایشتیراک چیلارینا و اونلارین رهبری بابکه نیفرت بسله ییردیلر . لاکین بونا باخمایاراق، حرکاتین تاثیرینی و عزمتینی اؤزلریده تصدیق ائدیردیلر. بعضی لری بابکی کارفاگنین مشهور سرکرده سی حانیّبال لا موقاییسه ائدیردی. مؤلیف لردن بیری قید ائدیردی کی بابک اؤز زمانه سینین قهرمانی و خیلافتی دحشته گتیرن بیر ایگید ایدی. باشقا مؤلیف یازیر کی ، بابکین اؤزرینده چالینان قلبه ایسلام دؤولتینین ان بؤیوک قلبه- سی ایدی. اونون اسیر آلیندیغی گؤن موسلمانلارین بایرام گؤنو ایدی.

خیلافت اساس لی شکیلده سارسیلدی و اوّل کی مؤقئینی بیر داها برپا ائده بیلمه دی .

عصرین ایکینجی یاریسیندا اعتیبارا خیلافتدن آسیلی اولان اؤلکه لرده ، او جومله- 4 دن آذربایجاندا بیر سیرا موستقیل دؤولتلر میدانا گلدی . بوندان علاوه خیلافته تابع اولان ایری اؤلکه لرده میللی- آزادلیق حرکاتلاری باشلاندی.