بابک زنده است!

بابک زنده است!

کیان صفری
Kiyan_seferi@yahoo.com

گروههای چند ده نفری که در اواسط دهۀ 70 به طور متناوب در ارتفاعات کوههای قاراداغ در اطراف قلعۀ بذ معروف به قلعۀ بابک جمع می شدند و شعر ترکی سر داده و دل به موسیقی آذربایجانی می سپردند، شاید هیچوقت نمی پنداشتند که آنجا به زودی میعادگاه صدها هزار انسان شیفتۀ فرهنگ و هویت آذربایجانی خواهد شد.

کوهها پر رمز و رازند. سرچشمۀ غرور و سربلندی اند. شاید به آن دلیل که به آسمانها نزدیکترند. مردمان کوهستان نیز با آن که مغرورند، انسانهایی ساده و بی پیرایه اند. به پاکی ابرهایی که به آنها از دیگران نزدیکترند و خدای را در چند قدمی خویش دارند. در این گیرودار کوههای آذربایجان پر رمز و رازترند و مردمان سربلند و مغرورش به دلیل خصایل و اوصاف انسانی مثال زدنی و مشهورند.

کوهها وقتی مزار انسانی وارسته، شخصیتی برجسته و یا قهرمان نامی را در خود جای می دهند، حالت معنوی خاصی پیدا می کنند و جایگیری قلعه ای نظامی در دل کوهستان اصل صلابت و استواری کوه را دو چندان معنا می بخشد. کسانی که از جوار قلعه ای هر چند نیمه آوار بگذرند، بعید است که شیهۀ اسبان، چکاچک شمشیرها و صدای مردان جنگاوری را که برای دفاع از ناموس و آب و خاک خویش نهیب می زنند، نشنوند. برخیها ممکن است یارای شنیدن چنین صداهایی را نداشته باشند. چنین افرادی معمولا" از شنیدن ندای درونی خویش که نزدیکترین صداها برای انسان است، نیز عاجزند. صدها هزار آذربایجانی که هر سال در روزهای پایانی هفتۀ دوم تیرماه برای بزرگداشت یاد و خاطرۀ بابک گردهم می آیند، علاوه بر آن که این صداها را می شنوند، حس و درک می کنند، قامت بلند بابک را بر فراز قلعۀ همیشه استوارش به نظاره می نشینند و گرگ خاکستری را می بینند که با چشمانی تیز دور دستها را سیر می کند.

شور و شوق و جنب و جوش وصف ناشدنی در مراسم قلعه بابک نشانی عظیم و انکار نشدنی از پویایی و سرزندگی ملّت آذربایجان است. بابک و بسیاری از قهرمانان دیگر این ملّت زنده اند، چون ملتی هست که زوال و فراموشیشان را بر نمی تابد.

***
اهتمام جدی و عزم راسخ ملت آذربایجان برای بزرگداشت بابک در سالهای اخیر از جهات متعددی می تواند قابل توجه باشد.

اعلام پایان تاریخ از سوی فوکویاما در سال 1989 تنها بیانگر یک روی سکه بود. شکل گیری جنبشهای هویت طلبی به منظور اعادۀ حقوق انسانی در گوشه و کنار جهان بسیاری از کشورها، سازمانها و مجامع بین المللی را به چالش طلبید. بروز سلسله حوداثی به طور مشخص و متمایز در محیطهای دانشگاهی شهرهای تبریز، اورمیه و تهران در اواخر سالهای دهۀ 60 و سالهای آغازین دهۀ هفتاد شالودۀ حرکتی دموکراتیک و مدنی را فراهم آوردند که امروز از آن به عنوان حرکت ملّی آذربایجان یاد میشود.

رشد مسئلۀ ملی و انتشار آن در بین سالهای 1368 و 1376 در شهرهای کوچک و بزرگ آذربایجان گذشته از حوادث مشخص دانشجویی و انتخابات 1374 تبریز با برگزاری مراسم مختلف ادبی و شعر، فعالیت گروههای هنری مرتبط با کودکان و نوجوانان، برگزاری کلاسهای آموزشی زبان ترکی و تاریخ در محافل غیر رسمی(هر چند به صورت محدود و نامنظم) هبستگی مستقیم دارد. به سخن دیگر همگام با رشد کیفی مسئلۀ ملی در سالهای ذکر شده شاهد رشد کمّی مطلوب آن نیز هستیم. از طرف دیگر چون رشد کمّی و حجمی هر پدیده ای نیازمند فضا و مکانی در خور و مناسب است، مسئلۀ ملی آذربایجان نیز به عنوان پدیده ای اجتماعی لاجرم نیازمند فرصت و مکانی برای ظهور در سطحی کلان و ملی بود. جوّ نسبتا" بستۀ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور در سالهای گذشته و سنگ اندازیها و مانع تراشیهای قانونی! در برابر درخواستها و مطالبات برحق و مشروع ملت آذربایجان از علل اصلی شکل گیری مراسم سالانۀ بزرگداشت بابک به مثابه گردهم آیی ملی اعتراض آمیز در قلعه بابک می باشد. روح مدنی و دموکراتیک حرکت ملی آذربایجان که از ویژگیهای بارز و مثبت آن است، همواره مانع از به کارگیری شیوه های غیر مدنی در مقابل ناملایمات و فشارها وتضییقها بوده است. فعالین حرکت به جای آن که برای راه اندازی تجمعات ملی در درون شهرها تلاش و فعالیت کنند، که مستلزم تحمل هزینه های اجتماعی احتمالی بود، به لحاظ درک شرایط و موقعیتها برای انتظام و هماهنگی مراسم خودجوش بابک همت گماردند که نتایج مثبت زیادی به همراه داشته است. با این همه می توان ادعا کرد که برگزاری مراسم بزرگداشت بابک به شکلی پرشکوه و استقبال عمومی از آن نشان از مشروعیت خواسته ها در بین ملت، مقبولیت حرکت ملی آذربایجان و حقانیت آن دارد.

فعالین حرکت هویت جویی آذربایجان به کرات خاطرنشان ساخته اند که علیرغم وجود دیدگاهها و سلیقه های متفاوت و متنوع در بطن حرکت، "آذربایجان" درد مشترک همه است. لذا همه باید و باید صرف نظر از نگرشهای متفاوت به موضوع، پیرامون منافع ملی گردهم آیند. همایش بابک نمودی از اتحاد، انسجام و یکپارچگی طیفهای مختلف حرکت محسوب می شود. ظهور مراسم بزرگداشتی چنین باشکوه از درون حرکتی خودجوش بیانگر همبستگی درونی بسیار بالای حرکت ملی است. خدشه دار ساختن این انسجام در نهایت به نفع دیگران خواهد بود. از این رو حفظ وحدت و پرهیز از هر گونه تنش احتمالی در مراسم، توطئه ها و سوء برداشتها را نقش بر آب خواهد کرد. همۀ طیفها و گروههای فعال باید در جوِّی آرام و به دور از تنش دیدگاهها، عملکردهها و تلاشهای خود را به نمایش گذاشته و این امکان نباید از هیچ شخص و گروهی سلب شود.

در نگاه اول واژۀ "قلعه" مفاهیم مبارزه و دفاع را به ذهن متبادر می سازند. تجمع ملی خودجوش ملت می توانست در مکانی صرفا" فرهنگی تحقق پیدا کند. رجوع و گرایش ملی به قلعه ای که به مدت 23 سال کانون دفاع از آرمانها در برابر استیلای استبداد نیرویی خارجی بوده است، شگفت انگیز است. رجوع به بابک و قلعۀ استوار آن نمایانگر اندیشۀ دفاع از گذشته و هویت تاریخی آذربایجان در ضمیر ناخودآگاه انسان آذربایجانی است. بابک 1200 سال پیش در برابر زور و ستم و استبداد نیروی خارجی قد علم نموده و از آرمانهای سرزمینش دفاع به یاد ماندنی کرد و امروز ملتی محروم از حقوق ابتدایی و انسانی با حداقل امکانات و با رعایت اصول دموکراسی برای احیای هویت خود مجادله می کند. اگر دیروز سلاح بابک برای مقابله و دفاع از خود شمشیر و تیر و کمان و گرز بود، امروز، سلاح این ملت قلم و بیان و علم و هنر است. تجمع عظیم اما آرام و مبتنی بر اصول مدنی ملت آذربایجان در قلعۀ بابک به نوعی تلفیق مفاهیم سنت و مدرنیته است. آنجا شور و شعور به شکلی زیبا و دیدنی در هم می آمیزند. آنجا مکانی است که "دیروز" و "امروز" آذربایجان به هم می رسند.