baybek

Wednesday, June 23, 2004

آلدونلار و بابك حركاتي

آلدونلار و بابك حركاتي
حسن صفري


آذربايجان تاريخينين شانلي صحيفه لريندن بيري ساييلان آلدونلارو بابك حركاتي و اونون تاريخي ، تاسفلر اولسون داها چوخ آلدونلارين قاطي دوشمني و تعصبلو مخالفلري طرفيندن يازيلميش دير. اونا گوره بو گونه قده ر موضوعيا عايد موجود اولان چوخلو اويدورما و تحريفلر چوخ آز تدقيقاتچييا آشكارلانميشدير. فارسلارين سرخ جامگان و يا خرمي ، عربلرين الحمرا آدلانديرديغي آلدونلار حاققيندا اورتا عصر عرب خلافتيني تمثيل ائدن مولفلر اولدوقجا غرضلي و تحريف ائديلميش بيلگيل وئرميش لاكين همين اويدورولموش معلوماتلاري بئله ، چوخ دقتله آراشديران هر تدقيقاتچي آلدونلاري چوخلو گئرچكليكلري اوزه چيخارا بيلر.


فارسلارين سرخ جامگان و يا خرميان ، عربلرين الحمرا دئديگي آذربايجان آلدونلارينين تاريخي داها اوللره گئديب چاتير . آذربايجانين ايگين اوغلو بابك دوورنده عرب استعلاسينا قارشي مبارزه ده آلدونلارين مبارزه سي ان شدتلي حدده چاتير . آلدونلار هله حضرت علي (نين) دوورونده مختلف محاربه لرده اشتراك ائتميش ، كربلا فاجعه سينده ايسه اونلارين 12-10 نفري اشتراك ائتميش، امام حسين (ع) نين قتله يئتيرمله سيدن سونرا انتقام آلماق مقصدي ايله آذربايجان آلدونلاري «مختار بن ابو عبيد ثقفي» نين عصيانينا قوشولدولار. آذربايجان توركجه سي ايسه مختارين قوشونونودا حاكيم ديل ايدي. «اخبار الطول» اثرينين مولفي ابوحنيفه دينوري، شام اوردوسوندان مختارين اوردوسونا سيغينميش عمير بن حبابين ديليندن يازير كي او مختارين اوزنون سركرده لريندن اولان «ابراهيم بن مالك اشتر» له گوروشده اونا دئدي سنين قوشونونا قاتيلاندان غصه م آرتيب، اونا گؤره كي عربجه دانيشيق ائشيتميرم.(1)


هجري اوچونجو عصرين باشلانغيجيندا ، آذربايجانين مسلمان اولموش توركلري آراسيندا آلدونلار آدلي بير فرقه يارنميشيدي بو تورك تاريخينده ايلك شعيه فرقه سي حساب الونور.(2)منبعليرين معلوماتلارينا گوره ، خرميلرين عربلره قارشي ازادليق مبارزه سي 61 ايل دوام ائتميشدي. اونو اوچده ايكي حيسه سيني بابكه قدهر كي دوور تشكيل ائديركي، اونو دا خيلي حيسه سينه جاويدان رهبر ليك ائتميشدي.(3) مسلمان شيعه لره قاطي دشمن موقعيتينده دايانان «سيرالملوك» يا «سياستنامه» اثرينين مولفي خواجه نظام الملك طوسي «باطينلره تمام نفرتله يعني بوتون شيعه لري اتهام ائدره رك يازير: «هر زامان خرمدينلر عصيان ائتميشلر باطنلر اونلارا بير لشميش و اونلارين گوجلنديرميش ، هر زامان ايسه باطينلر عصيان ائتميشلر خرمدينلر اونلارلا بيرلشيب هم مادي همده جانلي قوه ايله اونلاري گوجلدنديرميشلر و هر ايكي مذهبين اصلي بيردير(4)


بير چوخ اورتا عصر مولفلري شعيه لره و خصوصا عرب خلافتينه قارشي چيخان و مستقلليك اوغروندا مبارزه آپاران آلدونلار حاققيندا غير آپيئكتيو و غرضلي معلومات وئرمگه چاليشميشلار . لايكن اونلارآلدونلارين مسلمان و شعيه اولمالاريني اورت باسديرائده بيلمه ميشلر.خرميلر و يا الدونلارين مسجدلرينده قران اوخومالاريني اصطخري «المسالك و الممالك» اثرينده و ابن حوقل صورة الارض اثرينده غرضلي اولاراق اسلاما تظاهر كيمي دگرلنديره رك اونلارين اصلينده اينامسيز اولدوقلاريني يازميشلار.(5) دشمنلري ايله محاربه و مبارزه دن چكينمهين آلدونلار نه اوچون اينانمادان يالان يئره قرآن اوخومالي ايديلر؟«الفرق بين الفرق» اثرينين مولفي ابومنصور بغدادي اعتراف ائتمگه مجبور الموشدور كي بابك خرمي اوز آرالاريندا اولان مسلمان ديني وظيفه لريني يئرينه يئتيرمكدن چكينديرميردي و حتي «اونلارا مسجد تيكمكده يارديم ائديرديلر»(6)مسعودي «مرج الذهب» اثرينده بابكين معتصم طرفيندن اولدورولمه سي بولومونده يازير: بابكين آدي حسن ايدي.(8)


حسن جاويدانين اواوموندن سونرا باي بك ائل طرفيندن باي بك وظيفه سينه چاتيب آلدونلارا رهبرليك ائتميشدير . آلدونلار و بابكين مسلمان و شيعه اولماسي حاققيندا فاكتلار چوخدور، لاكين آلدونلار و بابكين عصياندان اساس مقصدلري وطنلري آذربايجاني عرب استيلاسيندان قورتارماق ايدي.«عربچيليك» ايله مبارزه ائدن و وطن استقلاليني قوريان «آلدونلار اسلام احكامي و قران معارفيني ، حاكم گؤروشلرله يوخ بلكه اؤزه ل گؤروشلر ايله تانيتديرب و تفسير ائديرديلر»(9)عين زاماندا قيد ائتمك لازيمدير كي بابك و خرميلر عرب خلافتيني مسلمان يوخ بلكه يهودي آدلانديريرديلار: «اونون عربلرله دوشمنليگي سهل بن سنبا طلا دانيشيغيندا اونلاري (عربلري) يهودي آدلانديرماسيندان معلوم اولور.(10)


قديم متنلرده خليفه قوشونوندان سؤز گئدنده آلدونلار اونلاري يهودي و يا يهودلار كيمي آدلانديريرديلار. بو ايسه گوسترير كي بابكيلرين باخيشينجا اونلار مسلمانلارلا يوخ بلكه اشغالچي يهوديلرله دؤيوشورموشلر… بو ايسه يهودي ترمينينين بو گونكو دئييمله عباسي خلافتينين صهيونيست رژيم اولماسي معناسيندادير.(11)بابك و آلدونلارين حركاتين آذربايجان توركلرينه عايد ايدي و ائله اونلارين دا اراضيلريني احاطه ائديردي. اونلارين نفوذو ›جنوبدان اردبيل و مرند حدودلارينا، شرقدن خزر دنيزينه ، شاماخي و شيروان بولگه لرينه ، شمالدان موغان و آراز غربدن جلفا ، نخجوان و مرند و ساير يئرلره چاتيردي».(12)


عيني زاماندا زاگرس سلسله داغلاري اؤزهرينده يئرلشن شهر و كندلرده ده آذربايجانليلار ياشاييرلار و بو حركاتدا اونلار دا بابكين و آلدونلاري دستكه ميشلر: «بير قروپ جبال ، همدان و اصفهان و باشقا يئرلرين ده اهاليسي آلدونلارا قوشولوب همداندا توپلاشديلار و عصيان باش قالديردي.(13)
آذربايجان اراضيسيندان اولان قديم آنلاييش دا تخمينا بئله دير . بونون هله قروپ اورتا عصر مولفلري تصديق ائدير.ساماني وزير ابوعلي محمد بلعمي ، طبري تاريخيندن ترجمه و اقتباس ائده رك يازديغي اثرينده آذربايجان سرحدلري حاققيندا يازير: اونون «آذربايجانين» ايلك سرحدلري همداندان باشلانير ابهر و زنجاني احاطه ائتمكله گئديب خزرلرين دربندينه چاتير . بو آرادا اولان بوتون شهرلر آذربايجان شهرلريدير.»(14)


بابك اردبيل ياخينليغيندا يئرلشن بلال آوا كندينده دونيايا گوز آچميشدير. آلدونلارين باشچيسي جاويدان بابكي گؤروب اونون ذكاسي ، چئويكلييي سبب اولور كي انون اؤزو ايله آلدونلارين سيراسينا آپارسين.«816ـ نجي ايلده دويوشلرين بيرينده جاويدان ابو عمراني اؤلدورور و بوندان اوچ گون سونرا آلديغي يارادان اؤزو ده اؤلور . بو زامان بابكين 18 ياشي واردي.»(15)بابك 816 ـ نجي ايلده هله گنج ياشلاريندان آلدونلارين سركرده لييينه سئچيليب او گوندن بري عرب اشغالچيلارينا و فئودال ظلمونه قارشي مبارزه يه باشلايير.(16)بابكين عرب خلافتينه قارشي مبارزه سي او قده ر گوجلو و شدتلي ايدي كي مسعودي «مروج الذهب» اثرينده آچيقجا يازيردي :«آز قاليردي خلافتي آرادان آپارسين.»(17)


لاكين عرب خلافتي آلدونلاري محو ائتمك اوچون تورك گؤجوندن استفاده ائدير. توركستان توركو اولان افشين خليفه قوشونون سركرده ليييني اوزه رينه گؤتورور و اوزون مدتلي دؤيوشلردن سونرا چوخلو حيله – كلك و محاربه تاكتيكلاري ايله آلدونلاري مغلوب ائديرلر. نهايت بابك سهل بن سمبادين خيانتي ايله توتولور.


4 يانوار 838 ـ نجي ايلده بابكي ساميره شهرينه گتيرديلر.خليفه جلادا امر ائتدي كي اونون گوزلري قارشيسيندا بابكين اللريني و آياقلاريني كسين. جلاد اولجه بابكين بيلكدن ساغ اليني كسدي. قان آخاندا بابك سو ل ايله بوتون اوزونو قانا بويادي… خليفه اوندان نه اوچون بئله ائتديينين سببيني سوروشدوقدا بابك خليفه يه بيلديردير، سن امر ائتدين مني شاققالاسينلار منيم اعداميم اوچون سن وجدانينا جواب وئره جكسن… من قورخورام كي بو گون قانيم آخيب قورتارسين و اوزومون رنگي قاچسين، آداملاردا بئله باشادوشرلر كي من ائله اولدن اؤلومدن قورخموشام… من اؤزومو قانا بوياديم كي بنيزيم سولموش گؤرونمه سين.(18)


بابكين مغلوبيتي خرميلر آغير ضريه ووردو اما اونلار آرادان گئتمه ديلر. حتي اونلارين طرفدارلاري اوزون ايللر بذ ده ياشاميشلار . و ابودلف مسعر بن مهلهل اونونجو ميلادي عصرده اونلاري اورادا گؤروب.(19)شيعه مسلمان اولان آلدونلارين اينامي اينديكي آذربايجانليلارين ديني ايناملارينين دوامي كيمي حساب ائديله بيلر . ائله اونا گؤره ده زامان بابك و آلدونلار آذربايجان خالقي طرفيندن سئويليب و يئنه سئويلير.


اتك يازيلاري:
1- ابو حينفه احمد بن داود دينوري «اخبارالطول» ترجمه ائدن ، دكتر محمود مهدوي دامغاني، نشر تهران 1364 ص 339
2- نويد آذربايجان 9 مرداد 1380 نمره 167 دكتر صديق «آدونلار» و باخ: تورك اسلام آنسكلوپئديسي آلدونلار ماده سي)
3- آذربايجان تاريخي باكي 1994 آذر نشر ص 260
4- شمس تبريز 1380 نمره 104 دكتر فيض الهي وحيد «آيا سرخ جامگان شيعه نبودند » و باخ: سيرالملوك (سياستنامه) خواجه نظام الملك تهران 1340 ص 290
5- دكتر غلامحسين يوسفي «ياداشتهايي در زمينه فرهنگ و تاريخ» ص 142 انتشارات سخن تهران 1371 و باخ : ابن حوقل سفرنامه (ايران در صوره الارض) ترجمه و توضيح دكتر جواد شعار ، امير كبير نشرياتي تهران 1366 ص 116
6- ابو منصور عبدالقاهر بغدادي «الفرق بين الفرق» باب چهارم ترجمه دكتر محمد جواد مشكور ص 203
7- آذربايجان تاريخي باكي 1994 آذرنشر ص 261
8- دكتر غلامحسين يوسفي «ياداشتهايي در زمينه فرهنگ و تاريخ» ص 122 انتشارات سخن تهران 1371
9- ابن حوقل سفرنامه (ايران در صوره الارض) ترجمه و توضيح دكتر جواد شعار ، امير كبير نشرياتي تهران 1366 ص 116
10- دكتر غلامحسين يوسفي «ياداشتهايي در زمينه فرهنگ و تاريخ» ص 142 انتشارات سخن تهران 1371
11- شمس تبريز 1380 نمره 104 دكتر فيض الهي وحيد «آيا سرخ جامگان شيعه نبودند »
12- سعيد نفيسي «بابك خرم دين» ص 36 تهران 1342
13- دكتر غلامحسين يوسفي «ياداشتهايي در زمينه فرهنگ و تاريخ» ص 13 انتشارات سخن تهران 1371
14- ابوعلي محمد بلعمي «تاريخ بلعمي» به اهتمام دكتر جواد مشكور تهران
15- آذربايجان تاريخي باكي 1994 آذر نشر
16- «ساوالان» ژورنالي مهر 1368 سايي : 3 1 . يزداني «بابك» برلين. ص 14
17- ابو الحسين علي بن حسين مسعودي ايكي جلدي تهران 1374 ص 471
18- اذربايجان تاريخي باكي 1994 ص 268چ
19- دكتر غلامحسين يوسفي «ياداشتهايي در زمينه فرهنگ و تاريخ» انتشارات سخن تهران 1371

0 Comments:

Post a Comment

<< Home